Akıllı telefonlar ve aksesuarları (kulaklık, saatler, vb.) günlük hayatımızın vazgeçilmez parçaları hâline geldi. $83.88$ milyon nüfusa sahip ülkemizde akıllı telefon kullanımı (İletişim Bakanlığı verilerine göre) $\%77$ oranındadır.

Güçlü bir iletişim aracı olan bu teknolojik ürünler, vücudumuzun bir organı, bir uzvu gibi $24$ saat bizimle. Onlarla yatıp onlarla kalkıyoruz. Hayatımızı inanılmaz kolaylaştırdığı tartışılmaz. Ancak güçlü radyo sinyalleri ile çalışan bu sistemlerin kanıtlanmış fiziksel, biyolojik, psikolojik ve nörolojik yan etkileri bulunmaktadır.

Dünya çapındaki yüksek kullanım oranı ile birlikte bu telefonların neden olduğu yaralanmalara dair her gün yeni raporlar görmekteyiz. Bu raporlarda tanımlanan yaralanmaların çoğu lityum pillerden kaynaklanmaktadır. Son yıllarda telefon ve aksesuarların şarj kablolarından kaynaklanan deri yaralanmaları da bildirilmektedir. Son yayınlanan bir makale iPhone şarj kabloları yaralanmaları üzerine odaklanmaktadır. Bu yazımızda bunun üzerinde durmaya çalışacağız.

Şarj Kablosu Konektörlerinin Yapısal Farkı

Akıllı telefon ve aksesuarları için kullanılan şarj kablolarının uçları (konektörleri) farklılıklar göstermektedir. Her sistem ve ticari marka kendi konektör tipini kullanmaktadır. iPhone, Android ve diğer markaların kullandıkları konektörlerin fiziksel yapıları birbirinden farklıdır. En farklı olanı iPhone şarj kablosu konektörleridir. Diğerlerinde konektörler kapalı sistemler iken, iPhone'da elektrotlar açıkta durmaktadır.

Kimyasal Yanık Gelişimi: Isı ve Elektrik Kaçağı Değil

Son yıllarda iPhone şarj kablosu konektöründen kaynaklanan sorunlarla ilgili birçok klinik olgu bildirilmiştir. Bunlardan bizim dikkatimizi çeken, gece uykuda iPhone şarj kablosu konektörü yanakları ile temas eden hastalarda sabahları yanaklarında fark ettikleri yanıklardır.

Klinik bu olgularda, bu yanığın ısı, elektrik kaçağı ya da kimyasal kaynaklı olup olmadığı araştırılmıştır. Yanığın nasıl geliştiği üzerine çalışmalar yapılmıştır.

1. Isı Kontrolü: Çalışmalarda iPhone şarj kablosu prize takılı iken konektörde termal kameralar ile ısı kontrolleri yapılmış. Konektör kuru ve ter damlatıldıktan sonra ısılar ölçülmüştür. Hiçbir durumda bir ısı artışı saptanmamıştır. Sonuç olarak deri yanıkları ısı artışından kaynaklanmamaktadır.

  

2. Elektrik Kaçağı Kontrolü: iPhone şarj kablosu ucundaki konektöre yakından bakınca güç elektrotu açıkta durmaktadır. Acaba yanıklar elektrik kaçağından kaynaklanabilir mi? Çalışmalarda fişe takılı şarj kablosunun uç konektörüne deiyonize saf su, çeşme suyu ve ter damlatılarak elektrik kaçağı araştırılmıştır. Her üç koşulda da elektrik kaçağı saptanmamıştır. Sonuç olarak deri yanıkları elektrik kaçağından kaynaklanmamaktadır.

Asıl Neden: Ter ve Elektrolizis Kaynaklı Kimyasal Yanık

İnsanlarda ter kabaca H2​O (su) ve $\text{NaCl}$ (tuz) maddelerinden oluşmaktadır. Terin pH değeri ortalama $4.5$'tir. Ter, elektrik akımına maruz kaldığında elektrolizis olmakta ve $\text{NaOH}$ (bazik), $\text{HClO}$ ve $\text{HCl}$ (asidik) ürünleri ortaya çıkmaktadır.

• Elektriğe bağlı iPhone şarj kablosu uç konektörü deri ter ile temas ettiğinde anot kısmı alkali olurken, katot kısmı asidik olmaktadır.

• Deri üzerinde $\text{NaOH}$ gibi güçlü bazik ve $\text{HClO}$ ve $\text{HCl}$ gibi güçlü asidik ürünler ortaya çıkmaktadır.

• Elektrik akımı kesilse bile konektördeki bu kimyasal değişim $20$ dakikaya kadar devam etmektedir.

Hasarın Mekanizması:

• Güçlü asidik maddeler, proteinlerin koagülasyon ve parçalanmasına neden oldukları için deride "koagülatif nekroza" yol açmaktadır.

• Alkali ajanlar ise, lipit ve protein gibi biyolojik moleküllerde hidrolizis yaparak "likenifikasyon nekrozuna" neden olmaktadır. Alkali ajanların deride yanık ve hasarları asidik ajanlardan daha derin ortaya çıkmaktadır.

Sonuç olarak, iPhone şarj kablosu kaynaklı deri yanıklarının kimyasal yanıklar olduğu gösterilmiştir.

Korunma Uyarısı

iPhone telefon, birlikte kullanılan AirPods kulaklıklar ve saatler gibi tüm aksesuarlar için aynı şarj kabloları kullanılmaktadır.

Birçok insan telefon dâhil tüm aksesuarların şarjını akşam yatak odasında uyurken yapmakta, hatta telefonla, kulaklıkla uyuya kalmaktadır. Uykuda şarj kablosu konektörü ile terli derinin uzun süreli teması ($5$ dakikadan uzun) olmaktadır. Bu da konektörün temas alanında deride yanıklara neden olmaktadır. Sabah yanıklar ile uyanmamak için lütfen dikkatli olalım.