Derinin en dış tabakası olan stratum korneumun su tutma ve asit manto işlevlerinin bozulması ile gelişen klinik tablo (tek başına ya da çeşitli hastalıklarda bulunabilir) asteatoz, cilt kuruluğu ve kseroz olarak tanımlanmaktadır.

Sıklıkla asteatozlu hastalarda kaşıntı görülmekte, bu durum hastaların yaşam kalitesini belirgin olarak düşürmekte ve kaşıma yoluyla cildin bariyer fonksiyonunu daha da etkilemektedir.

Görünümdeki değişikliklere ek olarak, bazı asteatozlu hastalarda cildin bariyer fonksiyonu bozulur ve dışarıdan gelen zararlı maddeler veya mikroorganizmalar cilde daha kolay nüfuz edebilir.

• Cildin kuruluğu, yüzeyinin parlaklığını kaybederek pürüzlülüğünü ifade eder.

• Deri yüzeyinde pityriatik pullanma veya balık pulu gibi görünüm (iktiyoz benzeri görünüm) oluşabilir.

• Asteatotik egzama, cildin genel kuruluğunda yeterli cilt bakımı veya tedavisi yapılmadığında cildin bir bölümünde gelişebilir.

Nemlendiriciler, asteatoz için birinci basamak tedavidir ve bunların yeterli kullanımı sağlanmalıdır. Deride belirgin pullanma/kaşıntı ve kaşıntı kaynaklı yaralar ile kliniğin kötüleşmesi öngörülüyorsa, tıbbi kullanım için nemlendiricilerle birlikte ilaç içeren topikaller ve sistemik antihistamin kullanımı düşünülmelidir.

Normal cilt, kuruluktan korunmak için birden fazla mekanizmaya sahiptir:

1. Stratum Korneumun Su Geçirmeyen Bariyeri: Derinin en dış tabakası, suyu dışarıda tutan fiziksel bir kalkan görevi görür.

2. Su Tutma İşlevi: Stratum korneum hücreleri arasındaki lipitler veya doğal nemlendirici faktörler, suyu cilt içinde tutma işlevini üstlenir.

3. Cildi Örtme İşlevi: Sebum (cilt yüzeyindeki lipitler) veya ter emülsiyonu tarafından oluşturulan hidrolipidik film, cildi bir örtü gibi sarar.

Kuru Ciltte Gelişen Değişiklikler

Kuru ciltte, fizyolojik, çevresel ve fizyolojik olmayan çok çeşitli faktörler rol oynar. Bu durumda:

• Stratum korneumun su içeriğinde sürekli bir azalma meydana gelir.

• Cildin bariyer fonksiyonunun bir göstergesi olan transepidermal su kaybında ($\text{TEWL}$) değişiklikler gelişir. Yani, ciltten su kaybı artar.

Kuru Cilde Neden Olan Faktörler

Kuru cilde neden olan faktörler kabaca üçe ayrılır: fizyolojik, çevresel ve fizyolojik olmayan faktörler.

1. Fizyolojik Faktörler

Bunlar, yaşa bağlı doğal cilt fonksiyonu değişikliklerini içerir:

• Yaşlılarda sebase (yağ) ve ter bezlerini içeren cilt hipofonksiyonu (azalmış işlev).

• Bebeklerde/çocuklarda ise olgunlaşmamış fizyolojik cilt fonksiyonu.

2. Çevresel Faktörler

Bu faktörler çevresel nem, ısı ve $\text{UV}$ kaynaklı değişikliklerdir:

• Kuru açık hava veya oda klimasıyla ilişkili düşük nemli ortamlar (kış kserozu).

• Fototerapi de dâhil olmak üzere güneş-ultraviyole ($\text{UV}$) maruziyeti.

• Aşırı banyo yapma, banyoda sıcak su ve kese/lif kullanımı.

• Güçlü yağ çözücü etkiye sahip temizlik ürünlerinin kullanımı.

3. Fizyolojik Olmayan Faktörler

Bu kategori, çeşitli hastalıklar, ilaçlar veya tıbbi uygulamalarla ilgilidir:

• Cilt ve sistemik hastalıklar.

• Sistemik bazı ilaçlar ve antikanser ilaç kullanımı.

• Radyoterapi gibi tıbbi davranışlar (iyatrojenik).

 

Asteatozun Klinik Gelişimi

Asteatozun ilk gözlemlenebilir semptomları arasında kuru cilt, deri yüzeyinde ince pullar ve hafif deri döküntüleri (deskuamasyon) bulunur.

Semptomların ilerlemesiyle birlikte cilt yüzeyinde pürüzlülük, büyük pullar ve belirgin deskuamasyon görülür. Daha fazla ilerlemeyle birlikte dalgalı veya romboid desenli çatlaklar gelişir.

Asteatoz sıklıkla kaşıntıya neden olduğundan, kontrolsüz kaşımaya bağlı çizikler şeklinde izler, hatta yaşlı hastalarda deri altı kanama kaynaklı purpuralar görülebilir. Kliniğin ileri olduğu bazı vakalarda deride çatlaklar (fissür) gelişebilir ve bunlarda hafif ağrı görülebilir. Tekrarlayan kaşıma iltihaplanmaya neden olur ve asteatotik egzamaya yol açar. Egzemanın ilerlemesi; nummular dermatitlere, deride kalınlaşmaya (likenifikasyona) veya post-inflamatuar pigmentasyona yol açar.

Yerleşim Bölgeleri

Asteatozun yerleşim bölgeleri, altta yatan nedene göre değişir:

• Fizyolojik faktörlerle ilişkili asteatozun sık yerleşim bölgeleri bacakların ön kısım yüzeyleridir, ancak bu bazen kollara da dağılabilir. Yüz, koltuk altı ve kasık gibi bölgeler, sebum veya ter salgısının daha fazla olması nedeniyle daha az sıklıkla etkilenir.

• Çevresel faktörlerle gelişen asteatozun sık yerleşim yerleri ise güneş gören yerler, radyoterapi-fototerapi uygulama alanları ve eller gibi sık yıkanan deri yüzeyleridir.

• Fizyolojik olmayan faktörlerle ilişkili asteatoz ise tüm vücutta görülebilir.

Asteatozun Tanısı ve Değerlendirilmesi

Asteatozun tanısı, cilt semptomlarının derinin muayenesi veya makroskopik değerlendirmesi yapılarak konulmaktadır. Kaşıntı ve özellikleri iyi sorgulanmalıdır.

Asteatoz için hastadan çevresel faktörlerin (mevsim, sıcaklık, nem, güneş gibi) etkisi, ilgili sistem hastalığının varlığı, kullanılan ilaçlar veya önceki tedavi ile sonuçları hakkında bilgiler iyi alınmalıdır.

Cilt kuruluğu, ölçüm aletleriyle fizikokimyasal değerlendirme yoluyla nesnel olarak değerlendirilebilir; ancak asteatoz için hiçbir kriter belirlenmemiştir. Aletlerin pahalı olması ve doğru değerlendirme için sabit sıcaklık ve nem ortamlarında uyum veya ölçüm gereksinimi, değerlendirmenin yaygın kullanımını engellemektedir.

Cildin Fizikokimyasal Değerlendirmeleri

1. Stratum Korneum Su İçeriği

• Genellikle deride elektrostatik kapasite (elektrik yükünün depolanabildiği hacim) ve elektrik iletkenliği (elektriğin iletilmesinin kolaylığı) kullanılarak değerlendirilir.

• Elektrostatik kapasite ölçümü, stratum korneumun nispeten derin bir alanındaki canlı katman su içeriğini değerlendirir.

• Elektriksel iletkenlik ise stratum korneumun yüzeyi etrafındaki su içeriğini değerlendirmek için elektrostatik kapasiteden daha uygundur. Ancak bu yöntemler terleme ve ölçüm prosedürleri/ortamlarından etkilenebilir.

• Son zamanlarda, stratum korneum su içeriğine bağlı olarak ısı iletkenliğine dayalı ölçüm cihazları geliştirilmiştir. Bu cihazlar etkileri en aza indirse de pahalıdır ve klinik uygulamada pratik değildir.

2. Transepidermal Su Kaybı ($\text{TEWL}$)

• $\text{TEWL}$, deri bariyer fonksiyonunun bir indeksi olarak kullanılır.

• $\text{TEWL}$ ölçüm aletleri; deri yüzeyinden farklı uzaklıklara yerleştirilen iki prob içi sıcaklık/nem sensöründeki farklardan veya kapalı oda nemindeki artış hızına göre ölçüm yapar.

• Atopik dermatit gibi deri bariyer fonksiyonunun etkilendiği hastalıklarda $\text{TEWL}$ sağlıklı yetişkinlere göre daha yüksektir. Ayrıca, $\le 5$ yaşındaki çocuklarda da nispeten daha yüksektir.

• Değer, oda sıcaklığı/nem gibi ölçüm prosedürlerinden veya ortamlardan etkilenebilir. Ölçüm, terlemeye neden olmayacak bir ortamda (oda sıcaklığı: 20–22∘C; bağıl nem: $\%40–60$) $\ge 20$ dakikalık uyumdan sonra yapılır.

3. Cilt Yüzey Lipit Seviyesi

• Cilt yüzey lipitleri (stratum korneum hücreler arası lipitleri, doğal nemlendirici faktörler ve ter emülsiyonları), stratum korneumdaki su tutulmasında rol oynar.

• Cilt yüzeyindeki sebumu bir bant bağlanmış probun ışık geçirgenliğine göre değerlendiren araçlar kullanılır.

• Cilt yüzey lipit seviyesi gövdede yüzden daha düşüktür; kadınlarda erkeklerden ve bebeklerde/çocuklarda yetişkinlerden daha düşüktür.

• Cilt yıkama aralığına göre değiştiğinden, ölçüm koşullarının standardize edilmesi gerekir.

Asteatozun şiddetini değerlendirmek için Avrupa kozmetik birliğinin kuru cilt değerlendirilmesi, skorlaması ve semptomların puanlar ile derecelendirilmesi kullanılabilir.

Asteatozun deri muayenesinde; deri yüzeyinde pürüzlülük, beyazımsı görünüm, kızarıklık, çatlaklar ve egzamaların varlıkları ve şiddeti kapsamlı bir şekilde değerlendirilir ve puanlandırılır. Bu skorlama sistemleri, hastalığın klinik seyrini ve uygulanan tedavinin etkinliğini nesnel olarak takip etmeye yardımcı olur. 

Asteatozlu hastalarda kaşıntı iyi sorgulanmalıdır. Kaşıntının derecesi, alanı, eşlik eden yanma ve ağrının varlığı ile geceleri kaşıma durumu ayrıntılı olarak değerlendirilmelidir. Bu, hastalığın hastanın yaşam kalitesi üzerindeki etkisini anlamak ve uygun tedavi planını belirlemek için kritiktir.

Tedavi Stratejileri

Asteatozlu hastalarda klinik tablonun şiddetine göre tıbbi amaçlı nemlendiriciler, topikal ilaçlar ve antihistaminlerin kullanımı gerekebilmektedir.

Hafif Klinik Tablo (Kaşıntısız)

• Kaşıntısı olmayan, deride hafif pullanma veya pürüzlülük fark edilen hastalarda:

  • Cilt kuruluğunu artıran fizyolojik veya çevresel faktörlerin ortadan kaldırılması (tetikleyicilerden kaçınma).

  • Tıbbi amaçlı nemlendiricilerin düzenli kullanımı yeterli olmaktadır.

Orta ve Şiddetli Klinik Tablo (Kaşıntılı ve Egzamalı)

• Deride belirgin pullanma veya pürüzlülük, kepeklenme, kaşıntı ve yer yer egzama varsa:

  • Cilt kuruluğunu artıran fizyolojik veya çevresel faktörlerin ortadan kaldırılması şarttır.

  • Tedaviye tıbbi amaçlı nemlendiriciler, topikal kortikosteroidler (iltihabı azaltmak için) ve sistemik antihistaminler (kaşıntıyı kontrol altına almak için) başlanması gerekir.

  • Gerekirse, ikincil enfeksiyonlara karşı sistemik ve topikal ilaçlarla tedavi birleştirilmelidir.

Asteatoz Tedavisinde Tıbbi Nemlendiriciler ve Uygulama Prensipleri

Asteatoz tedavisinde kullanılan tıbbi nemlendiriciler (emoliyanlar) iki ana türde sınıflandırılır:

1. Doğrudan Su Hacmini Artıranlar (Hümektanlar): Yüksek higroskopik, suda çözünür bileşenler içerir. Heparinoidler ve üre gibi su tutan bileşenler içerirler ve stratum korneum su içeriğini diğer türlere kıyasla daha belirgin artırırlar.

2. Dolaylı Su Hacmini Artıranlar (Yumuşatıcılar/Oklüzifler): Cildi kaplayarak su buharlaşmasını engeller. Petrolatum gibi yumuşatıcılar, cilt yüzeyinde yapışkan bir yağ filmi oluşturarak suyun buharlaşmasını önler, ancak bu durum kullanımlarını rahatsız edici hâle getirebilir.

Klinik cevaba ve hastaların tercihine göre ürünler seçilmelidir. Nemlendiricilerin, asteatozda derinin bozulmuş bariyer fonksiyonunu onardığı ve transepidermal su kaybını ($\text{TEWL}$) azalttığı bildirilmiştir.

Nemlendiricilerin Ek Faydaları

Nemlendiriciler ayrıca derinin terleme fonksiyonunu da düzenlemektedir. Ter, stratum korneumun su içeriğini, bağışıklık fonksiyonunu ve cilt sıcaklığını etkileyerek cildin homeostazında önemli bir rol oynar. Terleme, atopik dermatit, diabetes mellituslu hastalarda, hemodiyaliz gören hastalarda ve yaşlı kişilerde azalmaktadır. Nemlendiriciler, kuru cilde sahip atopik dermatit hastalarında uygulanmasıyla terleme fonksiyonunun iyileşmesini sağlamaktadır.

Uygulama Miktarı (Dozaj)

Nemlendiricilerin uygulama miktarı (hacmi) ideal olmalıdır:

• İdeal Hacim: Bir çalışmada 1 cm2'ye $3\text{ mg}$ heparinoid içerikli nemlendirici kullanıldığında, 1 mg/cm2 uygulamaya göre stratum korneum su içeriğinin önemli ölçüde daha yüksek olduğu bildirilmiştir.

• Pratik Ölçüm Birimleri:

  • Krem Nemlendiriciler İçin: Parmak Ucu Birimi ($\text{FTU}$) kullanılır. Standart bir tüpten sıkılan kremin, yetişkin bir insanın işaret parmağının ilk ekleminden ucuna kadar olan hacmi yaklaşık $0,5\text{ g}$'dır (1 $\text{FTU}$). Bu miktar, yetişkin bir insanın iki avuç içi yüzeyine denk gelen alan için idealdir ($\%2$ vücut yüzey alanı).

  • Losyon Nemlendiriciler İçin: Avuç içine $1\text{ TL}$ madeni paranın boyutunda sıkılan losyonun hacmi yaklaşık $0,6\text{ g}$'a karşılık gelir. Bu miktar da yine iki avuç içi yüzeyi için idealdir.

• Vücut Bölgeleri İçin Örnek $\text{FTU}$ Değerleri: Yetişkinlerde tek taraflı bir kol için $3\text{ FTU}$, sırt bölgesi için $7\text{ FTU}$, bir bacak için $6\text{ FTU}$ ve bir ayak için $2\text{ FTU}$ ideal hacimler olarak tahmin edilmektedir.

• Pratik Tavsiye: Pratikte, bu miktarlar yerine deriye uygulandığında "hafif parlak" bir görünüm verecek kadar nemlendirici kullanımı önerilmektedir.

Uygulama Sıklığı ve Zamanı

• Sıklık: Günlük uygulama sıklığının etkilerine ilişkin yapılan çalışmalarda, günde iki kez uygulamanın nemlendirici etkilerinin günde bir kez uygulamadan daha güçlü olabileceği bildirilmiştir.

• Zamanlama: Banyodan $1$ dakika sonra nemlendirici uygulanması ile $1$ saat sonra uygulanması arasında, nemlendiricinin türünden bağımsız olarak stratum korneum su içeriğinde anlamlı bir fark bulunmamıştır. Nemlendiriciler banyo sonrası önerilmekle birlikte, banyo yapılmadan da koşullara göre uygulanabilir.

Ürün Seçimi

Satın alınabilecek birçok nemlendirici için klinik fayda etkilerini karşılaştıran kesin bir kanıt olmadığından, etkililik açısından bir ürün seçmek zordur. Ancak, değişen fiyatlara ve dozaj formlarına sahip çok sayıda nemlendirici bulunmaktadır. Bu nedenle, hastaların memnuniyetle ve rahatça sürekli kullanabileceği bir ürün seçmeleri önemlidir.

Asteatoz (Cilt Kuruluğu) İçin Kapsamlı Bakım ve Rehberlik

Asteatozlu (cilt kuruluğu olan) hastaların semptomlarını hafifletmek ve cilt bariyerini korumak için günlük rutinlerinde dikkat etmeleri gereken önemli noktalar şunlardır:

Banyo ve Temizlik Rutini

• Nemlendirici Uygulama Zamanı: Stratum korneumun su içeriği, banyo ve yıkamadan sonra doğal nemlendirici faktörlerin veya sebumun kaybıyla azaldığı için, nemlendiriciler banyodan sonra cilde hemen uygulanmalıdır.

• Sabun ve Temizleyici Kullanımı:

  • Sabun/temizleyicilerin ana bileşeni olan sürfaktanların (yüzey aktif maddeler) aşırı kullanımı veya yetersiz durulama cildin kuru durumunu kötüleştirebilir.

  • Hastalara sabun/temizleyiciyi iyice köpürtmeleri ve avuç içlerine alarak cildi nazikçe yıkamaları önerilmelidir.

  • Özellikle belirgin şekilde kuru cilt bölgelerinde sabun/temizleyici kullanımı en aza indirilmelidir.

• Kese ve Fırçalardan Kaçınma: Banyo sırasında kese, naylon havlu veya fırça ile yıkamak, stratum korneumdan su buharlaşmasını artırarak kuruluğu desteklediğinden, bu tür uygulamalardan kesinlikle kaçınılmalıdır.

Çevresel ve Yaşam Tarzı Düzenlemeleri

• Oda Nemi Yönetimi: Kışın odaların ısıtılması odanın bağıl nemini azalttığından, uygun bir nemlendirici (hava nemlendirici cihaz) ile önlem alınması önerilir.

• Soğuk ve Rüzgarlı Hava: Soğuk ve rüzgârlı hava, cilt kuruluğunu olumsuz etkilediğinden, bu koşullara karşı koruyucu giysilerle önlem alınmalıdır.

• Giysi Seçimi: Yün ve sert malzemeler içeren giysilerin sürtünme uyaranları veya saç uçlarıyla temas gibi hafif uyaranlar bile kaşıntıya neden olur. Bu nedenle, kaşıntı/tahriş uyaranı içermeyen yumuşak giysilerin seçilmesi önerilmelidir.

Güneşten Korunma

• Uzun süre güneş ışığına maruz kalma, stratum korneumdan su buharlaşmasını artırdığından, aşırı güneş ışığına maruz kalmaktan kaçınılmalıdır.

• Özellikle $\text{UV}$ radyasyon dozunun en yüksek olduğu 10:00-16:00 saatleri arasında dışarı çıkarken, Nisan-Ekim ayları süresince mümkünse gölgede kalınması ve güneş kremi kullanılması önemlidir.