Saç ve Saçlı Deri Analizinde Noninvaziv Yöntemler

Saç ve saçlı deriyi analiz etmek için kullanılan en yaygın yöntemler, bütünlüğe zarar vermeyen noninvaziv yöntemlerdir. Bu yöntemler, saçlı deri ve saçlara herhangi bir hasar vermeden uygulanır.

1. Dökülen Saçların Toplanması ve Hesaplanması

Bu yöntem, hastanın günlük olarak dökülen saçlarını toplayıp sayması ve ağırlığını ölçmesini içerir. Uygulama hastalar için zor ve zaman alıcı olsa da, saç kaybını takip etmede basit bir teknik olarak kullanılabilir. Ancak, saçın nemli veya yağlı olması gibi faktörler, ağırlık ölçümünü yanıltabilir.

2. Basit Saç Çekme Testi (Pull Test)

Bu test, saç dökülmesinin şiddetini basitçe değerlendirmek için kullanılır. İşlem için:

• Saçlı deriye yakın 50-60 saç, iki parmak arasında nazikçe tutulur.

• Parmaklar saç gövdesinde hafifçe kaydırılarak çekilir.

Bu test, frontal, temporal (sağ ve sol) ve oksipital (arka) olmak üzere saçlı derinin dört farklı bölgesinde yapılır. Eğer elinize 6'dan fazla saç gelirse, yani %10'dan fazla dökülme varsa, testin sonucu pozitiftir. Testin doğru sonuç vermesi için hastanın, uygulamadan 3-5 gün önce saçlarını yıkaması, taraması veya toplaması önerilmez.

Dökülen Saçların Mikroskobik İncelenmesi

Dökülen saçları mikroskop altında incelemek, saçın gövdesini ve yapısını değerlendirmenin yanı sıra, en önemlisi, saç köklerinin hangi evrede olduğunu belirlemeye olanak tanır. Bu sayede dökülmenin türü hakkında bilgi edinilebilir.

Ancak, bu testin standart bir protokolü yoktur ve standardize edilmesi zordur. Örneğin, saç çekme testi sırasında uygulanan güç kişiden kişiye değişebilir ve saç demetindeki her bir tele eşit şekilde dağılmaz. Bu durum, sonuçların güvenilirliğini düşürür.

Bu sebeplerle, mikroskobik inceleme, diğer daha kapsamlı yöntemlerden önce şiddetli saç dökülmesini hızlıca saptamak için bir ön test olarak kullanılabilir.

Saç Demetine Uygulanan Çekme Testi (Bundle Pull Test)

Bu, saçın kırılganlığını ve dökülmesini değerlendirmek için kullanılan basit bir testtir. İşlem şöyle yapılır:

• Saçın problemli olduğu bir alandan bir tutam saç alın.

• Bir elinizle bu saç tutamını saç köklerine yakın bir noktadan sabitleyin.

• Diğer elinizi kullanarak saç demeti boyunca aşağı doğru kaydırın.

Bu hareket sırasında saç demetinden ayrılan her saç teli, kırılan bir saç olarak değerlendirilir. Bu yöntem, saç telinin ne kadar kırılmaya eğilimli olduğunu hızlıca anlamanıza yardımcı olur.

Saç Dökülmesi Paternlerinin Belirlenmesi

Saç dökülmesinin tipini ve evresini belirlemek, özellikle androjenik saç dökülmesi teşhisinde kritik bir adımdır. Bu süreçte, dökülmenin belirli bir paterne uyup uymadığı değerlendirilir.

Bu amaçla, erkeklerde Norwood-Hamilton skalası ve kadınlarda Ludwig-Savin skalası gibi derecelendirme sistemleri kullanılır. Bu skalalar, saç dökülmesinin temel özelliklerini ve zamanla nasıl ilerleyebileceğini anlamamızı sağlar. Bu değerlendirme, saç dökülmesi paterni ve evresi hakkında objektif bir bakış açısı sunarak doğru tedavi yaklaşımının belirlenmesine yardımcı olur.

Saç ve Saçlı Deri Problemlerinin Takibinde Fotoğraf Çekimleri

Fotoğraf çekimi, saçlı deri ve saç problemlerinin klinik takibinde ve uygulanan tedavinin etkinliğinin değerlendirilmesinde kritik bir rol oynar. Günümüzde, standart baş pozisyonu sağlayan özel sistemler sayesinde yüksek kalitede dijital fotoğraflar elde edilebiliyor.

Bu fotoğraflar genellikle saçlı derinin dört farklı alanından (vertex, midline, frontal ve temporal) çekilir. Bu yöntemle:

• Saçların dağılımı ve yoğunluğu incelenir.

• Saçların aktif büyüme alanları ve bu alanlardaki artış oranları değerlendirilir.

Fotoğraflar, hastanın tedaviye verdiği yanıtı objektif bir şekilde belgeleyerek, hem hasta hem de doktor için sürecin somut olarak takip edilmesini sağlar.

Trikoskopi: Saç ve Saçlı Derinin Mikroskobik İncelenmesi

Trikoskopi (Epilüminesans Mikroskopisi - ELM veya Dermoskopi), saçlı deri ve saç problemlerinin teşhisinde son derece etkili bir yöntemdir. Dermatoskop adı verilen bir araçla yapılan bu inceleme, özellikle pigmente lezyonların ve diğer cilt hastalıklarının tanısında da kullanılır.

Trikoskopi ile saçlı deride 4 kat büyütmeyle yapılan değerlendirmeler şunları içerir:

• Saç Dökülmesi Tipinin Belirlenmesi: Dökülmenin iz bırakıcı (skar) mı yoksa iz bırakmayan (nonskar) bir dökülme mi olduğu tespit edilir.

• Saçlı Derinin Durumu: Saç foliküllerinin saçlı deriye açıldığı alanlar ve genel saçlı deri yapısı değerlendirilir.

• Saç Özelliklerinin Ölçümü: Saçların çapları ve yoğunluğu (dansite), yani 1 cm²'deki foliküler ünite sayısı ölçülür.

• Saç Gövde Anomalileri: Saç tellerindeki yapısal bozukluklar belirlenir.

Bu yöntem, hem teşhis hem de tedavi takibi için değerli bilgiler sunarak saç ve saçlı deri sağlığına daha detaylı bir bakış sağlar.

Dermoskopi ve Trikoskopi: Saç Dökülmesi Tanısında Altın Standart

Dermoskopi ve trikoskopi, saçlı deri ve saç dökülmesi muayenelerinde giderek daha fazla kullanılan, altın standart haline gelen yöntemlerdir. Özellikle androjenik saç dökülmesi gibi bazı problemlerde, dermoskopik bulgular tanı koymada kritik rol oynamaktadır.

Androjenik saç dökülmesi tanısını destekleyen bazı dermoskopik bulgular şunlardır:

• Peripilar Belirti: Saç foliküllerinin cilt yüzeyine açıldığı ağızların etrafında hafif kahverengi bir halka (siyah ok başı) görülmesi. Aynı zamanda boş saç foliküllerinin (siyah ok) varlığı da bu belirtiye eşlik edebilir.

• Saç Çaplarında Azalma ve Minyatürizasyon: Saç tellerinin çaplarında belirgin bir incelme ve saç foliküllerinin küçülmesi (minyatürizasyon) gözlenir.

• Beyaz ve Siyah Noktalar: Saçlı deride beyaz noktalar (siyah oklar) ve bal peteği şeklinde pigmentasyonlar (siyah yıldız) görülebilir.

• Siyah Lekeler: Saç folikülleri içinde veya çevresinde siyah lekelerin (ok) varlığı da bir diğer önemli bulgudur.

Bu dermoskopik işaretler, sadece androjenik saç dökülmesi tanısını desteklemekle kalmaz, aynı zamanda dökülmenin ilerleyişi hakkında da değerli bilgiler sunar.

 

Saç Çapı ve Yoğunluğunun Ölçümü

Saç dökülmesinin teşhis ve takibinde, saçların çapını ve yoğunluğunu (dansitesini) belirlemek önemlidir. Bu ölçümler, trikoskopi ile 1 cm²'lik bir alandaki saç folikül sayısını hesaplayarak yapılır.

Saç yoğunluğu yaşla birlikte doğal olarak azalır:

• Çocuklarda: 1100 folikül/cm²

• 25 yaşında: 600 folikül/cm²

• 30-50 yaş arasında: 300 folikül/cm²

Skorlama ve Değerlendirme

• Yoğunluk Skorlaması: Saç yoğunluğu (dansite), başın tepe noktasında (verteks) 14x13 mm'lik bir alanda 1 (4'ten az saç) ile 6 (40'tan fazla saç) arasında skorlanır.

• Saç Çapı Skorlaması: Saç telleri çaplarına göre 1 (ince), 2 (orta) ve 3 (kalın) olarak derecelendirilir.

• Farklılık Skorlaması: Saç çapları arasındaki farklılıklar da skorlanır. Eğer saç çapı farklılığı %20'nin üzerindeyse, bu minyatürizasyonun (saç telinin incelmesi) bir göstergesidir ve androjenik alopesi tanısında önemli bir bulgudur.

Bu değerlendirme, sadece verteks bölgesinde yapıldığı için kısmen subjektiftir. Ancak, basit ve invaziv olmayan bir yöntem olması nedeniyle hala yaygın olarak kullanılmaktadır. Günümüzde bu ölçümler için bilgisayarlı görüntüleme ve dijital fotoğraf analizlerinden de faydalanılmaktadır.

Saç çapları ırklara göre değişir: Beyaz ırkta 57-90 mikron iken, Asya ırkında ortalama 120 mikrondur.

Saçlı Derinin Örtme Skoru (Scalp Coverage)

Bu skorlama yöntemiyle, saçlı derinin ne kadarının saçlarla örtülü olduğu değerlendirilir. Saçlı deri küçük alanlara ayrılır ve bu alanlarda saçların arasından saçlı deriyi görmenin ne kadar zor olduğu belirlenir. Bu zorluk derecesine göre 0 (zorluk yok) ile 5 arasında bir skor verilir. Bu yöntem, tek başına değil, diğer saç yoğunluğu ölçümleriyle birlikte kullanıldığında daha anlamlı sonuçlar verir.

Saç Yıkama Testi (Rebora Metodu)

Saç dökülmesinin tipini ve şiddetini belirlemek için kullanılan bir başka yöntem de saç yıkama testidir. Bu testin adımları ve yorumları şunlardır:

• Hazırlık: Hastadan 5 gün boyunca saçlarını yıkamaması ve taramaması istenir.

• Uygulama: Saçlar, lavabo veya küvetin gideri kapatılarak yıkanır ve dökülen tüm saçlar toplanır.

• Sınıflandırma: Toplanan saçlar uzunluklarına göre üçe ayrılır:

  • 5 cm'den uzun saçlar: Telogen (dinlenme) evresindeki saçlar olarak sınıflandırılır. Bu durum akut telogen effluviumu destekler.

  • 3-5 cm arası saçlar: Intermediate (ara) saçlar olarak değerlendirilir.

  • 3 cm'den kısa saçlar: Vellus (ince) saçlar olarak sınıflandırılır. %10'dan fazla bulunması androjenik alopesiyi (AGA) destekler.

• Değerlendirme: Günde 70'ten fazla saç dökülmesi patolojik kabul edilir. Eğer toplanan saç sayısı 200'den fazlaysa ve çoğu 3 cm'den kısaysa, bu durum kronik telogen effluviumu destekleyebilir.

Saçlı Derinin Topografik Analizi

Bu yöntem, saçlı deriyi anatomik bölgelere ayırarak her bir alandaki saç çapını ve yoğunluğunu ayrı ayrı değerlendirir.

• Orta Hat Değerlendirmesi: Başın orta hattında önden arkaya doğru yapılan dermatoskopik analizde, saç çaplarında %20'den fazla azalma saptanması androjenik saç dökülmesi tanısını destekler.

• Diğer Alanlar: Saç çapında %20'den az azalma varsa, dökülen saçların dermatoskopik incelemesi ile anagen ve telogen effluvium dökülmeleri arasında tanısal ayrım yapılır.

Bu detaylı bölgesel analiz, saç dökülmesinin yayılımını ve tipini daha iyi anlamamızı sağlar.

 

Saçlı Deri Muayenesinde Kullanılan Testler

Saç ve saçlı derinin elle muayenesinde uygulanan bazı yöntemler, dökülme ve saç yapısı hakkında önemli bilgiler verir.

Deri Katlanabilmesi Testi (Jacquet Belirtisi)

Bu testte, saçlı deri iki parmak arasında sıkılarak derinin ne kadar kolay katlandığına bakılır. Jacquet belirtisinin pozitif olması, saçlı deride saç foliküllerinin azaldığı, hatta kaybolduğu anlamına gelir.

Saç Kartı ile Değerlendirme

Saç kartı, saç kalınlığını ve yapısını belirlemede kullanılan basit bir araçtır.

• Kartın bir yüzü beyaz, diğer yüzü ise siyahtır ve boyutları 8 x 12 cm²'dir.

• Siyah saçlar için beyaz yüzü, gri-beyaz saçlar için siyah yüzü kullanılır.

Kart, saçlı deriye yerleştirilerek kontrasttan faydalanılır. Bu sayede, normal kalınlıktaki saçlar ile incelmiş (minyatürize) saçlar arasındaki fark net bir şekilde görülür. Ayrıca, saç uçlarının şekline (küt, sivri veya yuvarlak) bakılarak saçların kırık mı yoksa yeni uzayan saçlar mı olduğu da ayırt edilebilir.

Sebumeter Cihazı ile Saçlı Deride Yağ Ölçümü

Sebumeter cihazları, saçlı derideki sebum (yağ) miktarını ölçmek için kullanılan özel aletlerdir. Bu cihazlar, saçlı derinin yağlanma düzeyini objektif bir şekilde değerlendirmeye olanak tanır. Ölçüm, cihazın sensörünün saçlı deriye uygulanmasıyla yapılır ve elde edilen veriler, yağlanma probleminin derecesini belirlemede hekimlere ve hastalara yardımcı olur.

Saç Mikroskopisi: Tanı İçin Kritik Bir Araç

Saç mikroskopisi, saç yapısını inceleyerek birçok hastalığın teşhisinde basit ama önemli bilgiler sunar. Bu yöntem, sadece saçla sınırlı kalmayıp, saçlı deriyi etkileyen mantar ve parazit kaynaklı hastalıkların tanısında da faydalıdır. Saçın yapısal özelliklerinin belirlenmesi, genetik geçişli cilt hastalıklarının teşhisini kolaylaştırır.

İnceleme Yöntemleri ve Örnek Alma

Genellikle ışık mikroskobu kullanılırken, özel durumlarda daha ileri yöntemler olan polarize mikroskop ve taramalı elektron mikroskobu da tercih edilebilir. İnceleme için alınacak saç örnekleri, şüphelenilen duruma göre farklı şekillerde toplanır:

• Saçın Yapısal Hastalıkları İçin: Saçlar kesilerek alınır.

• Mikrobik Hastalıklar İçin: Saçlar hem kesilerek hem de kökten çekilerek elde edilebilir.

• Saç Köklerinin Değerlendirilmesi İçin (Trikogram): Saçlar kökten çekilerek alınır.

Örnekler, genellikle hastalıklı alandan alınır, ancak gerektiğinde karşılaştırma amacıyla normal bölgelerden de örnekler toplanır. Yaygın bir saç problemi varsa, saçın tepe ve yan bölgelerinden örnekler alınabilir. Yapısal bir değerlendirme için en az 40-50 saç örneği gereklidir; ancak bazı anomaliler tek bir saç teli incelendiğinde bile fark edilebilir. Bazı durumlarda 200 saç teli incelenebilir, hatta kaş ve vücut kılları da değerlendirmeye dahil edilebilir.

Saç Mikroskopisinde İleri Yöntemler

Saç ve saçlı derinin mikroskobik incelemesinde farklı yöntemler kullanılır. Polarize mikroskopi, özellikle saçlardaki kükürt ve kükürt içeren amino asit miktarının azaldığı nadir bir hastalık olan trikotiyodistrofi'nin teşhisinde, ışık mikroskopuna ek olarak tercih edilebilir.

Elektron mikroskopisi (TEM) ise daha çok ileri düzeyde ve akademik çalışmalarda kullanılan bir yöntemdir.

Doğuştan veya sonradan gelişen saç şaftı bozukluklarının büyük çoğunluğu, klinik muayene ve ışık mikroskobu veya polarize mikroskopi gibi yöntemlerle teşhis edilebilir.

Mikroskobik inceleme, basit saç çekme testiyle alınan saçların kök yapılarını analiz etmek için de kullanılır. Bu inceleme, dökülen saçların hangi büyüme evresinde olduğunu (örneğin, telogen evresinde) belirlemeyi sağlar. Telogen evresindeki saçlar, köklerinde pigmentasyon olmaması sayesinde çıplak gözle bile ayırt edilebilir.