Cildimizde, avuç içi, ayak tabanı ve dudaklar dışında, foliküler ünite adı verilen özel yapıların içinde kıllar bulunur. Bu kıllar, saçlı deride gördüğümüz gibi kalın ve pigmentli terminal kıllar veya daha ince ve açık renkli olan vellus kılları (ayva tüyleri) şeklinde olabilir.

Kıl foliküllerinin gelişimi, anne karnında 8. haftada başlar ve 22. haftada tamamlanır. Bir insan vücudunda toplamda yaklaşık 5 milyon kıl folikülü bulunur. Bu foliküllerin 1 milyonu baş-boyun bölgesinde yer alır ve bunların 100-150 bini saçlı deridededir.

Saç gövdesi, folikül yapılarının içindeki dermal papillada bulunan melanositlerden oluşan matriks hücreleri tarafından üretilir. Bu matriks hücreleri, dermal papilladan yukarı doğru farklılaşarak hareket eder ve saçın korteksinde ara filamentlerin ve çeşitli proteinlerin yapımına katkıda bulunur. Folikül, dermal papilladaki kan damarlarından aldığı destek sayesinde yaşam döngüsünü ve fizyolojisini sürdürür.

---

Her bir saç folikülünün kendine özgü bir yaşam süresi ve diğer foliküllerden bağımsız bir yaşam döngüsü vardır. Bu döngü sırasında, folikül yılda ortalama 10 cm uzayan bir saç teli üretir. Büyüme durduğunda, saç dökülür ve folikül yeni bir saç üretimine başlar. Sağlıklı bir saç folikülü, yaşamı boyunca bu döngüyü 10-20 kez tekrarlayabilir. Ortalama bir saç folikülünün ömrü ise yaklaşık 85 yıl olarak kabul edilir.

Saç Döngüsünü Etkileyen Faktörler

Folikülün yaşam döngüsü, birçok faktöre bağlı olarak farklılık gösterir:

• Yaş ve Hormonlar: Yaşlanma süreci ve hormonal değişiklikler, döngünün uzunluğunu etkileyebilir.

• Beslenme ve Mevsim: Yetersiz beslenme ve mevsimsel değişimler de saç büyümesini etkiler.

• Psikolojik ve Patolojik Durumlar: Stres, hastalıklar ve çeşitli patolojik süreçler, saç döngüsünün işleyişini bozabilir.

Bu fizyolojik süreç, kıl folikülünün kökünde bulunan dermal papilla tarafından kontrol edilen bir "biyolojik saat" ile düzenlenir. Bu düzenleme, hormonlar, nöropeptidler, büyüme faktörleri ve çeşitli aracı maddelerin karmaşık bir kontrolü altındadır.

Saçların Farklı Büyüme Evreleri

Saç folikülleri, saçlı derinin farklı bölgelerinde ve hatta aynı bölgede bile farklı büyüme evreleri gösterebilir. Örneğin, 1 cm²'lik bir alandaki saç foliküllerinin büyük bir kısmı büyüme evresindeyken, diğerleri bekleme veya dökülme evresinde olabilir. İlginç bir bilgi olarak, kulak arkasındaki saçların büyüme evresi, diğer saçlı deri alanlarına göre 6 kat daha kısadır.

Saç Folikülü Yaşam Döngüsü: Evreler ve Özellikleri

Her saç folikülü, birbirini takip eden evrelerden oluşan bir yaşam döngüsüne sahiptir. Bu döngü, saçın büyümesini, dinlenmesini ve dökülmesini yönetir.

Anajen Evresi (Büyüme Evresi)

Bu, saç folikülünün en aktif olduğu ve saç gövdesinin üretildiği büyüme evresidir.

• Süre: En uzun evredir ve 3 ila 6 yıl sürer.

• Oran: Saç dökülmesi olmayan bireylerde, saçlı derideki foliküllerin %86'sından fazlası bu evrededir.

• Değişkenlik: Anajen evrenin süresi vücut bölgelerine göre değişir. Örneğin, bacaklarda 19-26 hafta, kollarda 6-12 hafta, sakalda ise 4-14 hafta sürebilir.

Katajen Evresi (Geçiş Evresi)

Aktif büyümenin durduğu bir geçiş evresidir.

• Süre: En kısa evredir, genellikle 2-3 hafta sürer.

• Oran: Sağlıklı bireylerde foliküllerin %1-2'si bu evrede bulunur.

• Değişim: Saç folikülünde hem yapısal hem de fizyolojik değişiklikler olur. Foliküler matris, dermal papilladan yukarı doğru çekilerek bulge seviyesine kadar geriler. Normalde 2-4 mm derinlikteyken, bu evrede 0.25-0.5 mm derinliğe çıkar. Travma, kimyasallar ve hormonlar gibi faktörler, saçların anajen evreden katajen evreye geçişini tetikleyebilir.

Telojen Evresi (Dinlenme Evresi)

Bu evre, folikülün dinlenme ve bekleme aşamasıdır.

• Süre: 30 ila 90 gün sürer.

• Oran: Saçlı derideki foliküllerin %13-14'ü bu evrededir.

• Özellikler: Saçın aktif büyümesi tamamen durmuştur. Foliküler matris, kıl gövdesiyle birlikte yukarı çekilmiş olsa da, dermal papilladan gelen bağlar saçı hala tuttuğu için saç dökülmez.

• "Club" Saçlar: Bu evrede pigmentasyon (melanogenezis) durduğu için saç kökleri pigmentsizdir. Bu yapıya “Club” denir.

• Fizyolojik Dökülme: Saçların yaklaşık %10'u bu evrede olduğu için, günde 50-100 saç teli dökülmesi normal ve fizyolojik kabul edilir.

Ekzojen Evresi (Dökülme Evresi)

Bu evre, saç gövdesinin atıldığı ve saçların döküldüğü aşamadır.

• Mekanizma: Aslında foliküllerin telojen evreden anajen evreye geçerken saçlarını attığı evredir. Bu evrede, folikül yeniden dermal papillanın eski derinliğine göç eder ve yeni saç teli üretimi başlar.

Kenojen Evresi

Bazı foliküllerde, telojen evrenin sonunda yeni bir anajen saçın oluşmadığı durumlar olabilir. Bu durum kenojen evresi olarak adlandırılır. Bu evre, en sık androjenetik alopesi (genetik saç dökülmesi) ile ilişkilidir.

Saç büyüme döngüsünde, sağlıklı bir saçlı deride anajen (büyüme) ve telojen (dinlenme) evrelerinin oranı yaklaşık 14:1 ila 12:1'dir. Bu oran, saç dökülmelerinin temel belirleyicisidir. Anajen evreden telojene veya telojenden anajene geçişi etkileyen faktörler, bu oranı değiştirerek saç dökülmesine veya saç büyümesinin iyileşmesine neden olabilir.

Anajen-Telojen Oranını Düşüren Durumlar

Saç foliküllerinin hızla anajen evresinden telojen evreye geçtiği durumlara örnek olarak şunlar verilebilir:

• Alopesi areata (saç kıran): Anajen-telojen oranı 6:4 veya 5:5'e kadar düşebilir. Bazı durumlarda telojen oranı anajeni bile geçebilir.

• Androgenetik alopesi (erkek ve kadın tipi saç dökülmesi): Oran yaklaşık 5:1'e düşer.

• Telojen effluvium (diffüz alopesi): Oran 8:1'e düşer.

Bu dökülme tipleri arasında en sık görüleni telojen effluviumdur, bunu androgenetik alopesi ve alopesi areata takip eder.

Bu nedenle, saç dökülmeleri temel olarak anajen ve telojen evreleri arasındaki bir dengesizlik olarak tanımlanabilir. Çeşitli faktörler, anajenden telojene geçişi hızlandırarak dökülmeyi artırırken, bazı tedaviler ve faktörler telojenden anajene geçişi artırarak saç büyümesini destekler.

Saç Döngüsünü Etkileyen Faktörler

• Anajenden Telojene Geçişi Hızlandıranlar: İltihaplanma, hormonal dengesizlikler, stres, beslenme yetersizliği, düşük uyku kalitesi ve hücre bölünmesini engelleyen ilaçlar saç foliküllerinin dinlenme evresine hızla geçmesine neden olabilir.

• Telojenden Anajene Geçişi Destekleyenler: Saçlı deride artan kan akışı, folikülün doğrudan uyarılması ve büyüme faktörleri, saçların dinlenme evresinden büyüme evresine geçişini ve dolayısıyla saç büyümesini teşvik edebilir.