kozmAkrilik reçineler, endüstriyel ve tıbbi alanlarda geniş bir kullanım yelpazesine sahip sentetik bileşiklerdir. Ancak kullanım alanlarının artmasıyla birlikte, alerjik reaksiyonlara neden olma potansiyelleri de yükselmiştir.

Endüstriyel ve Teknik Kullanım Alanları

Akrilik boyalar, fiziksel koşullara karşı renk ve parlaklık dayanımı, sertlik, yapışma ve bağlama sağlamlığı ve uzun ömür gibi üstün özellikleri nedeniyle sıkça tercih edilir. Başlıca kullanım alanları şunlardır:

• Bağlayıcılar: Yapıştırıcılarda, tekstil, deri, kâğıt ve mürekkep boyalarında bağlayıcı olarak kullanılırlar.

• Kaplamalar ve Boyalar: Otomobil, deniz taşıtları, inşaat sektörü ve sanayi boyalarında ve ev aletlerinde kullanılırlar.

En çok tercih edilen akrilik reçineleri arasında metil metakrilat, etil akrilat, butil akrilat ve glisidil metakrilat yer almaktadır.

Tıbbi ve Kozmetik Kullanım Alanları (Metakrilatlar)

Metakrilatlar, yüksek performanslı yapışma ve kaplama oluşturma özellikleri sayesinde özellikle tıbbi alanda yaygınlaşmıştır:

• Diş Hekimliği: Diş restorasyon ve protezlerinde.

• Medikal Cihazlar: Kontakt ve göz içi lenslerde, ortopedik kemik çimentosunda, cerrahi yara yapıştırıcılarında ve hasta takip cihazlarında (kan şekeri sensörleri gibi).

• Dermatolojik Ürünler: Yara örtü ve pansumanlarında, kozmetik ürünlerde, kirpik, saç ve tırnak protezlerinde.

Artan Alerjik Kontakt Dermatit Riski

Kullanım alanının genişlemesi ve reçinelerle olan temasın artmasıyla birlikte akrilatlar, alerjik kontakt dermatitin (alerjik temas egzaması) yaygın bir nedeni olmaya başlamıştır. Bu risk nedeniyle, metakrilatlar son yıllarda temel temas alerjenleri serilerinde yer almaya ve cilt yama testlerinde kullanılmaya başlanmıştır.

• Birincil Duyarlılaştırıcılar: Akrilatlar arasında birincil duyarlılaştırıcı ajan olarak 2-hidroksietil metakrilat (HEMA) yer alırken, bunu hidroksipropil metakrilat ve etilen glikol dimetakrilat takip etmektedir.

• Solunum Yolu Sorunları: Akrilat içeren kimyasalların solunması, aynı zamanda akciğer ve hava yollarında da ciddi sorunlara neden olabilmektedir.

Akrilatlar, akrilik asit ve metakrilik asidin esterleri veya tuzlarıdır. Monomerik akrilatlar (tek birimler), oda sıcaklığında kararsız, güçlü sıvı kimyasallardır. Bunlar ısı, UV radyasyonu veya görünür ışık yoluyla polimerize (çoklu birimler hâline gelme) olarak sertleşebilen akrilik plastikleri oluştururlar. Polimerizasyon sürecinde esnek bir karışım oluştururlar ve istenilen şekle sokulabilirler.

Duyarlılaştırıcı Potansiyel

• Polimerler vs. Monomerler: Akrilik polimerler (sertleşmiş hâlleri) genellikle inerttir (tepkimesizdir) ve temas halinde tahrişe veya alerjik kontakt dermatite (ACD) neden olmazlar. Ancak, monomerik ve dimerik formları bilinen güçlü temas hassaslaştırıcılardır.

• Endüstriyel Risk: Endüstriyel olarak kullanılan akrilik polimerler içinde bulunan monomerik ve dimerik akrilatlar, ciltte tahrişe, duyarlanmaya ve temas alerjilerine neden olmaktadır.

• Artan Önem: Akrilik monomer/dimerler, güçlü duyarlılaştırma potansiyelleri ve yaygın temas riskleri ile hem mesleki hem de mesleki olmayan temas alerjilerinde önemli bir etiyolojik faktör haline gelmektedir. Örneğin, izobornil akrilat, 2020 yılının alerjeni olarak bildirilmiştir.

Kozmetik Uygulamaların Yükselen Alerji Riski

Akrilat duyarlılığı, geleneksel olarak dental personel (diş hekimleri, diş teknisyenleri gibi), matbaacılar, boyacılar ve yapıştırıcılarla temas eden endüstriyel işçilerde görülen bir mesleki durum olarak değerlendirilirdi. Ancak, son yıllarda bu durum, özellikle tırnakların kozmetik uygulamalarında (akrilik tırnaklar, jel tırnaklar, kalıcı oje) yaygın kullanımı nedeniyle mesleki bir problem olmaktan çıkmıştır.

• Risk Altındaki Gruplar: Akrilat reaksiyonları, protez tırnak, saç ve kirpik uygulanan kişilerde (müşterilerde) hem de işlemi uygulayan kişilerde (teknisyenlerde) görülebilmektedir. Ayrıca, ev uygulama kitlerinin kullanımı bu riski daha da artırmaktadır.

• Yaygınlık: Günümüzde saç/kirpik protezlerinde ve tırnak kozmetiğinde akrilatların bilinçsiz kullanımı, tüm akrilat alerjilerinin üçte ikisinden sorumlu olabileceğini göstermektedir.

Kozmetik Uygulama Şekilleri

• Jel Protez Tırnak: Özel tırnak jellerinin tırnağa uygulandıktan sonra UV lambaları ile kurutulmasıyla uygulanır.

• Akrilik Protez Tırnak: Özel akrilik tozlarının akrilik monomer ile karıştırılıp tırnağa uygulanması ve UV lambaları ile kurutulması yoluyla yapılmaktadır.

UV Lambaları Riski: Kurutma amaçlı kullanılan UV lambaları, ellerde erken cilt yaşlanma sürecini başlatırken, cilt kanseri riskinde artış olabileceği tartışılmaktadır.

Akrilat Alerjisinin Uzun Vadeli Sonuçları

Maalesef, akrilatlara duyarlanma ve alerji bir kez geliştiğinde ömür boyu kalıcı olmaktadır. Bu durum, bireyin gelecekteki tıbbi ve kozmetik seçeneklerini kısıtlayacaktır:

• Tıbbi Kısıtlamalar: Akrilat alerjileri, ileride mecburi olarak kullanmaları gerekecek dental protez uygulamalarını, ortopedik cerrahi uygulamalarını ve medikal cihaz uygulamalarını engelleyebilir.

• Kozmetik Kısıtlamalar: Akrilatların kullanılabileceği diğer kozmetik uygulamaları da kısıtlayacaktır.

• Çapraz Reaksiyon: Bir akrilat monomer ya da diğerlerinden birine karşı duyarlılık var ise, diğer akrilatlara karşı da çapraz reaksiyon gelişebileceği unutulmamalıdır.

Akrilat ve metakrilat monomerleri (ve dimerleri), endüstriyel, tıbbi ve kozmetik sektörlerde yaygın olarak kullanılan güçlü kimyasallardır. İşte en iyi bilinen bazı akrilat bileşikleri ve temel kullanım alanları:

1.  Metil Metakrilat (MMA): Metil metakrilat, yüksek performanslı yapışma ve sertlik gerektiren birçok alanda kullanılır:
   • Tıbbi ve Dişçilik: Ortopedik cerrahide akrilik kemik çimentoları, diş teknolojisinde protez ve restorasyon malzemeleri.
   • Endüstriyel: Akrilik lifler, filmler, mürekkepler, çözücü bazlı yapıştırıcılar ve bağlayıcılar.
2. Hidroksietil Metakrilat (HEMA): HEMA, güçlü bir duyarlılaştırıcı ajan olup, sıvı hâlde polimerize olma özelliği nedeniyle kozmetik ve medikal uygulamalarda sıkça yer alır:
   • Kozmetik: Yapay tırnaklar, takma kirpik ve kaş yapıştırıcıları.
   • Medikal: Diş malzemeleri ve lensler.
   • Endüstriyel: UV mürekkepleri, yapıştırıcılar, cilalar, çizilmeye dayanıklı cam kaplaması, boya reçineleri ve tekstil ile kâğıt bağlayıcıları.
3. Etil Akrilat (EA): Etil akrilat, genellikle esneklik ve dayanıklılık gerektiren kaplama ve bağlayıcı formüllerde kullanılır:
   • Kaplamalar ve Boyalar: Akrilik reçine boya formüllerinde, endüstriyel kaplamalarda ve latekslerde.
   • Plastik ve Kauçuk: Akrilik kauçuk ve plastiklerin üretiminde.
   • Diğer Kullanımlar: Protez malzemelerinde, zemin cilalarında, sızdırmazlık maddelerinde, ayakkabı cilalarında, yapıştırıcılarda, tekstil ve kâğıt kaplamalarında.
4. Etilenglikol Dimetakrilat (EGDMA): Etilenglikol dimetakrilat, çapraz bağlayıcı (cross-linker) özelliği sayesinde polimerlerin yapısını güçlendirir:
   • Ambalaj ve Tüketici Ürünleri: Meşrubat şişeleri, baskı mürekkepleri, otomobil antifrizi ve motor soğutma sıvıları yapımında.
   • Tıbbi ve Kozmetik: Diş malzemeleri ve takma tırnak uygulamaları.

Tırnak Kozmetiklerinde Akrilat Duyarlılığı

Protez tırnakların oluşturulmasında kullanılan monomer sıvısı ve polimer tozu, reçinenin özelliklerini optimize etmek için benzoil peroksit ve ağır metaller gibi ek bileşenlere ihtiyaç duyar. Akrilat duyarlılığındaki son yıllarda görülen artış, kullanılan kimyasalların değişimine ve uygulamanın yaygınlaşmasına bağlıdır.

Monomer Seçimi ve Duyarlılık Artışı

Polimer zincirlerini birbirine bağlayarak plastiği daha sert hale getirmek amacıyla metakrilat çapraz bağlama maddesi olarak kullanılır.

• Düşük Duyarlılıklı Ajanların Terki: Metil metakrilat (MMA) duyarlılığı oldukça düşük olmasına rağmen, monomer polimerizasyonunu kolaylaştırmak amacıyla tırnak kozmetiklerinde MMA yerine 2-hidroksietil akrilat (HEMA) veya 2-hidroksipropil metakrilat kullanılmaya başlanmıştır. Bu değişiklik, akrilat duyarlılığının son yıllarda artmasının temel nedenlerinden biri olarak görülmektedir.

• Yasal Kısıtlamalar: Bu risk nedeniyle, Kasım $2020$'de AB Kozmetik Yönetmeliği, HEMA'nın tırnak kozmetiklerinde kullanımını yalnızca profesyonel uygulamalarla sınırlamıştır.

Benzoil Peroksit ve Diğer Duyarlılık Artırıcılar

Tırnak kozmetik uygulamalarında, akrilik tırnak polimerizasyonunu başlatmak için benzoil peroksit kullanılır.

• Benzoil peroksit de diğer bir duyarlılık artırıcı kimyasallardandır.

• Akrilatlara karşı reaksiyonlar gelişmese bile, bazı kişilerde benzoil peroksite duyarlılık gelişebilmektedir.

Tırnak Kozmetiklerinin Yüksek Risk Taşıması

Son yıllarda yapılan çalışmalar, akrilat duyarlılığının $\%63$ oranına kadar tırnak kozmetik uygulamalarından kaynaklandığını göstermektedir.

• Genç Yaş Riski: Akrilat içeren tırnak kozmetiklerinin gençlerde kullanımının yaygınlaşması, erken yaşlarda duyarlılık ve akrilat alerjilerinin gelişme riskine neden olmaktadır.

• Epidemiyoloji: Testler ile akrilat duyarlılığı saptanan hastaların $\%50$'den fazlasını $40$ yaş altındaki kadınlar oluşturmaktadır, bu da kozmetik uygulamaların bu alerjideki merkezi rolünü desteklemektedir.

Akrilat Duyarlılığını Önleme ve Klinik Belirtiler

Akrilatlar, özellikle tırnak kozmetikleri aracılığıyla hem profesyonel hem de ev kullanıcıları için artan bir alerjik kontakt dermatit (ACD) riski taşımaktadır.

Önleyici Tedbirler ve Eğitim

Evde kullanılan tırnak kozmetik kitlerinin ve profesyonel olmayan UV ile kürlenen kalıcı oje kullanımının akrilat duyarlılığı geliştirme riskini önemli ölçüde artırdığı görülmektedir. Bu durum, daha etkili önleyici tedbirlerin alınmasını zorunlu kılmaktadır.

• Ev Kullanımı Sınırlamaları: Evde uygulamanın eldivenlerle yapılması, akrilat temasını önleyici olarak sınırlı bir etkinliğe sahiptir ve ev uygulamalarında eldiven kullanımına uyum düşüktür.

• Mesleki Önlemler: Akrilatlara mesleki olarak maruz kalan tırnak estetisyenlerinin bilgilendirilmesi, eğitilmesi ve koruyucu önlemler almaları kritik öneme sahiptir.

• Koruyucu Eldivenler: Uygulamalar sırasında koruyucu özellikleri olan eldivenler kullanılmalıdır. $4\text{H}$ (ethylene-vinyl alcohol-polyethylene) eldivenler yüksek koruma sağlasa da, elastik olmamaları nedeniyle fazla tercih edilmemektedir.

Akrilat Alerjisi Klinik Belirtileri

Belirli bir veya daha fazla akrilata duyarlılığı olan kişilerde, akrilat monomerleriyle doğrudan temas, klasik alerjik kontakt dermatite neden olur. Egzama genellikle temas edilen bölgeyle sınırlıdır, ancak vücudun başka bölgelerine de yayılabilir.

Cilt Belirtileri (Tırnak Kozmetiği Kaynaklı)

Akrilat tırnak kozmetik ürünlerine bağlı olduğunda, egzamatöz belirtiler tipik olarak ellerde ve parmaklarda başlar:

• Yerleşim: Özellikle ellerde, parmakların uçlarında, tırnak etrafında ve el bileklerinde.

• Belirtiler: Kızarıklık, kaşıntı, şişlik, soyulma, kabuklanma ve kepeklenme görülür.

Temas Yerinden Uzak Bölge Belirtileri

Bazı durumlarda, ellerle vücudun diğer bölgelerine monomer kalıntılarının taşınması sonucu egzama temas yerinden uzakta da ortaya çıkabilir. Örneğin, akrilik tırnaklar göz kapaklarında, yüzde veya boyunda dermatite neden olabilir.

• Kirpik ve Saç Protezleri: Akrilatlar kirpik ve saç protezlerinde kullanılıyorsa, bunların temas yüzeylerinde göz kapaklarında ve saçlı deride egzama gelişmektedir.

Mesleki Egzama ve Ağız İçi Reaksiyonlar

• Mesleki Egzama: Diş hekimliği, diş teknisyenliği ya da estetisyenlikte mesleki nedenli akrilat egzaması, temasın yüksek olduğu aktif kullanılan elde ve ilk üç parmakta ortaya çıkmaktadır.

• Alerjik Kontakt Stomatit: Yetersiz polimerizasyon ve akrilat bazlı diş dolgularından kalan monomerlerin ağız içerisine salınımı alerjik kontakt stomatite neden olabilmektedir. Bu hastalarda şu belirtiler gelişir:

  • Ağızda yanma veya ağrı, tat kaybı, uyuşma.

  • Mukoza zarı iltihabı, vezikülasyonlar, erozyonlar.

  • Diş malzemeleriyle temas eden ağız içi bölgeleriyle sınırlı likenoid reaksiyonlar.

Güzellik Endüstrisinde Akrilatların Kullanımı ve İlgili Alerjik Reaksiyonlar

Güzellik endüstrisinde protez tırnaklardan sonra diğer popüler trendler kirpik ve saç protezleridir. Bu protez kirpikler ve saçlar, estetisyenler tarafından doğal kirpiklere ve saçlara yapıştırılır. Yapıştırıcı olarak genellikle akrilatların bir karışımı (etil-$2$-siyanoakrilat, alkoksi-$2$-siyanoakrilat ve polimetil metakrilat) olan siyanoakrilatlar kullanılmaktadır.

Akrilatların Neden Olduğu Klinik Belirtiler

Akrilatlara duyarlılık varsa, temas yüzeylerinde çeşitli alerjik reaksiyonlar gelişir:

• Cilt Egzaması: Kirpik ve saç protezlerinin temas yüzeylerinde göz kapaklarında ve saçlı deride egzama gelişir.

• Mukoza Reaksiyonları: Akrilatların gözyaşına ve ardından burun lavajına akışı, alerjik konjonktivit (göz iltihabı) ve rinite (burun iltihabı) neden olabilir.

• Solunum Yolu Semptomları: Toz polimer parçacıkları monomer de içerebilir ve havaya karışabilir. Akrilatlara duyarlılığı olan kişilerde bunlara maruz kalınan bölgelerde dermatit, yüz şişmesi, rino-konjunktivit (saman nezlesi) ve astım gibi semptomlara neden olabilir.

Tırnak ve Sinir Sistemi Üzerindeki Etkiler

Akrilatlara karşı duyarlılık, ellerde ve tırnaklarda çeşitli problemlere yol açabilir:

• Sinir Sistemi: Parmaklarda parestezi (uyuşma, karıncalanma) ve ağrılara neden olabilir.

• Tırnak Bozuklukları: Tırnak plağının tırnak yatağından ayrılması (onikolizis) ya da şiddetli subungual hiperkeratoz ve tırnak distrofileri (tırnakta şekil bozuklukları) görülebilir. Bazen bu tırnak distrofileri sedef hastalığının tırnak tutulumunu taklit edebilir.

Tıbbi Cihazlara Çapraz Duyarlılık Riski

Estetik amaçlı kullanılan akrilatlara karşı gelişen duyarlılık, ileride akrilat içeren tıbbi cihazlara karşı da alerji riskini artırır. Bu durum, hastaların maruz kaldığı ürünlere dikkat etmesini gerektirir:

• Tıbbi Malzemeler: Akrilat içeren diş dolgularına, ortopedi cerrahisinde kullanılan kemik çimentosuna, işitme cihazlarına, cerrahi yapıştırıcılara veya insülin cihazlarına maruz kaldıktan sonra cilt temas alerjilerine yol açabilmektedir.

• Dermal Dolgular: Estetik amaçlı kullanılan ve akrilat içeren dermal dolgularda dikkatli olunmalıdır. Polimetil metakrilat içeren dolgularda hastanın akrilat duyarlılığı iyi sorgulanmalıdır.

Akrilat Alerjisinin Tanısı

Akrilat alerjisi, cilt yama testleri adı verilen özel alerji testleri yapılarak teşhis edilir. Metil metakrilat ve etil akrilat, yama testi temel serilerinin bir parçasıdır ve bu testler ile akrilat alerjisi güvenilir bir şekilde tespit edilebilir.

Akrilat Alerjisinde Korunma ve Yönetim Stratejileri

Akrilat alerjisi olan hastalar (ve aslında akrilat monomerlerini kullanan herkes), alerjik reaksiyonları önlemek için bu kimyasallarla doğrudan cilt temasından kaçınmalıdır.

Temastan Kaçınma ve Koruyucu Önlemler

Maruziyet, eldiven ve diğer koruyucu ekipman kullanılarak en aza indirilmelidir:

• Eldiven Seçimi: Metil metakrilat, lateks ve vinil eldivenlerden dakikalar içinde geçebildiği için bu maddelerle çalışılırken çift eldiven kullanılması önerilir.

• Nitril Eldivenler: Nitril eldivenler daha koruyucudur; ancak bunların koruyuculuk süresi de sınırlıdır ve maksimum temas süresi olarak $10$-$15$ dakikadan bahsedilmektedir.

Bilgilendirme ve Farkındalık

Cilt yama testi sonucu pozitif çıkan hastaların, sahip oldukları akrilat duyarlılığı konusunda şu sağlık ve güzellik profesyonellerini mutlaka bilgilendirmesi gerekmektedir:

• Doktor

• Eczacı

• Diş hekimi

• Güzellik uzmanı (Estetisyenler)

Tedavi Yaklaşımı

Akrilat alerjisinin yama testleri ile doğrulanması sonrası, tedavilerin ilk ve en doğru adımı akrilat temaslarının tamamen ortadan kaldırılmasıdır. Temas kesildikten sonra, mevcut egzama lezyonlarının tedavisi için bir dermatolog kontrolünde egzama tedavileri uygulanmalıdır.