Alerji Deri Testleri: Duyarlılığı Belirlemede Güvenilir Bir Yöntem

Alerji deri testleri, bir alerjene karşı vücudun gösterdiği hassasiyeti belirlemek için kullanılan, hem güvenilir hem de maliyeti düşük önemli tanı araçlarıdır. Çeşitli tipleri bulunan bu testlerde, doğru ve kesin sonuçlar elde etmek için standart alerjen ürünleri kullanılmalıdır.

Testlerden en iyi sonucu alabilmek için bazı kurallara dikkat etmek gerekir. Testin hatalı sonuçlar (yanlış negatif veya yanlış pozitif) vermesini önlemek ve sonuçları doğru yorumlamak için bu kuralların iyi bilinmesi önemlidir.

Deri Tepkileri ve Evreleri

Bir alerji deri testi uygulandığında, cilt üzerinde belirli tepkiler oluşur:

1. Ani Tip Cevap: İlk olarak, alerjene karşı ani bir kızarıklık ve ödem (şişlik) cevabı meydana gelir.

2. Geç Faz Cevabı: Bu ilk cevabın ardından, yaklaşık 5-6 saat sonra başlayan ve 24 saate kadar sürebilen bir geç faz cevabı görülebilir. Bu tepki de genellikle ödem şeklinde ortaya çıkar.

Deri cevabının şiddeti, alerjiden sorumlu mast hücrelerinin alerjene olan duyarlılığına ve derinin bu hücrelerin salgıladığı maddelere gösterdiği tepkiye bağlı olarak değişir.

Alerji Deri Testlerinin Önemi ve Kullanımı

Alerji deri testleri, bir kişinin alerjik duyarlılığını belirlemede hayati bir rol oynar. Bu testler, alerji belirtilerinin kaynağını bulmak, alerjenleri saptayarak onlardan kaçınmayı sağlamak ve özel bir alerjene karşı duyarlılığın seviyesini belirlemek için kullanılır.

Alerjen Seçimi ve Coğrafi Farklılıklar

Bir alerjenin duyarlılığını test ederken, hastanın maruz kaldığı alerjen tiplerini bilmek önemlidir. Hava kaynaklı alerjenlerin sayısı çok fazla olup, bitki, mantar ve hayvan türleri coğrafi bölgelere göre değişiklik gösterir. Türkiye'de genel bir alerjen haritası olmamasına rağmen, bitki dağılımı ve yöresel raporlar, doğru alerjenleri seçmek için bir fikir verebilir. Gereksiz testlerden kaçınmak için, hastanın günlük yaşamında karşılaşma olasılığı olmayan alerjenlerin test panelinden çıkarılması gerekir.

Test sayısını sınırlandırmak da önemlidir. Aynı aileden gelen bitkiler arasında çapraz reaksiyon görüldüğünden, her bir poleni ayrı ayrı test etmek yerine genel alerjen gruplarının kullanılması yeterlidir. Bu, testin etkinliğini artırmadan gereksiz maliyeti ve karmaşıklığı önler. Türkiye'nin alerjen dağılımı dikkate alındığında, rutin tarama için genellikle 10-15 test yeterli olur.

Mevsimsel Dağılım ve Öykü Önemi

Hastanın alerji öyküsü, test panelini belirlemede en önemli adımdır. Alerjenlerin atmosferdeki yoğunluğu mevsime göre değişir:

• Ağaç polenleri: Erken bahar

• Ot polenleri: Yaz başı

• Hububat ve yabani ot polenleri: Yaz sonu ve sonbahar

• Mantar sporları: Kuru yaz ve sonbahar

• Ev tozu akarları: Yıl boyunca bulunsa da, nemin arttığı dönemlerde şikayetleri artırabilir.

Bu bilgiler ışığında, hastanın semptomlarının ne zaman ortaya çıktığına dair öyküsü, hangi alerjenlerin test edileceği konusunda yol gösterir.

Bazı Önemli Alerjen Grupları

• Mantar: Mantar alerji testlerinin standartlaşma sorunları vardır. En yaygın alerjenik mantarlar Alternaria, Aspergillus, Cladosporium ve Penicillium türleridir.

• Ev İçi Alerjenler: Önemli ev içi alerjenler arasında Dermatophagoides farinae ve Dermatophagoides pteronyssinus gibi ev tozu akarları, hamam böcekleri ve evcil hayvan alerjenleri (kedi ve köpek) bulunur. Ev tozu akarları arasında çapraz reaksiyon olduğu için, ikisinin karışımı tek bir test olarak kullanılabilir.

Genel olarak, deri alerji testlerinde en fazla 70 alerjen kullanılabilirken, polen alerjenleri için bu sayı en fazla 25 olmalıdır. En az 6 farklı karışım alerjen ile genel duyarlılık ortaya konulabilir.

Alerji Testlerinde Kullanılan Ürünler

Alerji testlerinde kullanılan ürünlerin hazırlanma yöntemleri farklılık gösterebilir. Günümüzde, testin güvenilirliği için alerjen miktarının bilindiği, standardize edilmiş çözeltiler tercih edilir. Bu ürünlerin kullanılması, değerlendirmedeki hataları ve yanlış sonuçları en aza indirir. Standardize olmayan ürünler, yanlış teşhislere yol açabilir.

Standart ürünler, içerdikleri alerjenin biyolojik etkisine göre sınıflandırılır. Solunum yoluyla alınan alerjenler, standardize edilmiş üniteler halinde sunulur. Bu üniteler, alerji belirtilerinden sorumlu protein olan histaminin ciltte oluşturduğu tepkiyle karşılaştırılarak belirlenir. Bu karşılaştırma, test sonuçlarının doğruluğunu kontrol etmeye yardımcı olur.

Önemli Noktalar

• Gıda Alerjenleri: Gıda alerjenleri, doğru ve yanlış sonuç oranını azaltmak için mutlaka konsantrasyonları belirtilerek hazırlanmalıdır.

• Gliserol: Bazı alerjen ekstrelerinde bulunan gliserol, ciltte tahrişe yol açarak yanlış pozitif sonuçlara neden olabilir.

• Saklama ve Son Kullanma Tarihi: Alerjen ekstrelerinin doğru yorumlanabilmesi için uygun koşullarda (genellikle buzdolabında) saklanması ve son kullanma tarihlerine dikkat edilmesi gerekir. Uygun olmayan saklama koşulları, ürünün özelliğini kaybetmesine ve yanlış negatif sonuçlara neden olabilir.

Test ürünlerinin etiketinde alerjenin adı, biyolojik potansiyeli ve son kullanma tarihi gibi bilgiler mutlaka yer almalıdır.

Alerjik Deri Test Yöntemleri

Alerji testleri, alerjenin cilde uygulama şekline göre iki ana gruba ayrılır:

• Epidermal Deri Testleri: Alerjenin deri yüzeyine uygulandığı testlerdir. Bu kategoriye giren başlıca yöntemler şunlardır:

  • Deri Yama Testi (Patch Test): Alerjenin, yama şeklinde sırt bölgesine yapıştırılarak 48-72 saat ciltte kalması sağlanır. Genellikle temas alerjilerini belirlemek için kullanılır.

  • Fotoyama Testi: Güneş ışığına maruz kalmayla tetiklenen alerjileri teşhis etmek için kullanılır.

  • Atopi Yama Testi: Egzama (atopik dermatit) teşhisinde kullanılır.

• İntradermal Deri Testleri: Alerjenin doğrudan deri içine enjekte edildiği testlerdir. En sık kullanılan yöntemler şunlardır:

  • Prick (Deri Delme) Testi: Alerjen solüsyonunun cildin yüzeyine damlatılıp küçük bir iğneyle derinin en üst tabakasının hafifçe delinerek alerjenin içeri girmesi sağlanır. Hızlı sonuç verir ve solunum yolu alerjileri ile gıda alerjilerini belirlemede yaygın olarak kullanılır.

  • Puncture Testi: Prick testine benzer, ancak daha derin bir delme işlemiyle yapılır.

  • Scratch Testi: Cilt yüzeyinde hafif bir çizik oluşturularak alerjenin buraya uygulanmasıdır.

  • Otolog Serum Testi: Hastanın kendi kan serumunun intradermal olarak uygulanmasıyla kronik ürtiker gibi durumların incelenmesinde kullanılır.

Teste Başlamadan Önce Dikkat Edilmesi Gerekenler

Alerji testlerinden doğru ve güvenilir sonuçlar alabilmek için bazı önemli kurallara uyulması gerekir:

• İlaç Kullanımı: Hastanın, özellikle test sonuçlarını etkileyebilecek antihistaminik veya kortizon içeren antialerjik ilaçları kullanıp kullanmadığı sorgulanmalıdır. Bu ilaçlar, testin yanlış negatif sonuç vermesine neden olabilir.

• Hastalığın Durumu: Test sırasında hastanın alerjik şikayetlerinin stabil olması önemlidir. Aktif bir alerjik reaksiyon döneminde yapılan testler yanıltıcı olabilir.

• Acil Durum Hazırlığı: Alerji testleri sırasında nadiren de olsa hayatı tehdit edebilecek ciddi alerjik reaksiyonlar (anafilaksi) gelişebilir. Bu nedenle, testin yapıldığı ortamda acil müdahale ekipmanı ve deneyimli sağlık personeli bulunmalıdır.

• Cilt Sağlığı: Testin uygulanacağı cilt bölgesi (genellikle ön kol veya sırt), sağlıklı ve lezyonsuz olmalıdır. Ciltte bir sorun varsa, sonuçlar yanlış çıkabilir.

• Alerjen Seçimi: Hastanın şikayetleriyle ilgili olabilecek alerjenler, en doğru sonuçları elde etmek için dikkatlice seçilmelidir. Gereksiz testlerden kaçınmak, hem hasta hem de sonuçların yorumlanması için önemlidir.

Epidermal Deri Testleri

Yama (Patch) Testi: Alerjik Kontakt Dermatit Teşhisi

Yama (Patch) testi, cildin alerjen bir maddeyle teması sonucu gelişen alerjik kontakt dermatit hastalığının tanısında kullanılan bir epidermal test yöntemidir. Bu testte, şüpheli alerjenler vazelin içinde seyreltilerek özel şırıngalara konur veya sıvı formda hazırlanır. Bu maddeler, yapışkan bantların üzerindeki alüminyum çanaklara yerleştirilerek hastanın sırtına yapıştırılır. Negatif kontrol olarak saf vazelin kullanılır.

Son yıllarda daha çok tercih edilen T.R.U.E (Thin Layer Rapid Use Epicutane) testi ise, alerjenlerin emdirildiği hazır, yapışkanlı bantlar şeklinde olduğu için uygulama kolaylığı sunar. Bu bantlar doğrudan hastanın sırtına yapıştırılır.

Testin güvenilirliği için, istatistiksel olarak en sık karşılaşılan alerjenleri içeren standart serilerin kullanılması en mantıklı yaklaşımdır. Avrupa, Kuzey Amerika ve Uluslararası standart seriler ile T.R.U.E testi gibi standart ürünler mevcuttur. Ülkemizde de T.R.U.E testi sıkça tercih edilmektedir.

• T.R.U.E testi, her biri 12 alerjen içeren iki panelden oluşur.

• Standart serilerle yeterli sonuç alınamayan durumlarda, hastanın mesleğine veya klinik tablosuna uygun özel yama testi serileri (örneğin, dental, kozmetik veya ilaç alerjenleri) kullanılabilir.

Uygulama ve Değerlendirme

• Sırta yapıştırılan test bantları, ilk olarak 48 saat sonra çıkarılır. Tahriş reaksiyonlarını önlemek için değerlendirme, bant çıkarıldıktan yarım saat sonra yapılır.

• Geç alerjik reaksiyonlar da oluşabileceğinden, test 72. ve 96. saatlerde yeniden değerlendirilmelidir.

Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Testten bir hafta önce, sırta uygulanan lokal steroidler ve immünmodülatörler kesilmelidir. Sitotoksik ve siklosporin gibi ilaçların kullanılmamasına dikkat edilmelidir.

• Bantlar yapıştırıldıktan sonra hasta banyo yapmamalı ve terlemeye neden olabilecek aktivitelerden kaçınmalıdır. Aksi takdirde bantların yapışkanlığı bozulabilir ve testin doğruluğu etkilenebilir.

Fotoyama (Photopatch) Testi: Güneş Alerjilerinin Teşhisi

Fotoyama testi, güneş veya yapay UVA ışığının, duyarlılaştırıcı kimyasallarla birleşmesi sonucu ortaya çıkan fotoalerjik kontakt dermatit adı verilen alerjik tablonun tanısında kullanılır. Bu tür lezyonlar genellikle güneşe maruz kalan bölgelerde oluşur.

Fotoalerjik kontakt dermatite neden olan başlıca ajanlar şunlardır:

• Para-aminobenzoik asit (PABA) türevleri

• Topikal (yerel) non-steroid antiinflamatuar ilaçlar

• Sülfonamidler

• Sabun, şampuan ve deodorantlarda bulunan bazı kimyasallar (bithionol, heksaklorofen)

Standart test serisi, bu alerjenleri içeren vazelinli çözeltileri barındırır. Bunlar arasında %10 konsantrasyonunda PABA, oksil dimetil PABA, oktil metoksisinnamat, benzofenon 3 ve butil metoksidibenzolmetan yer alır.

Testin Uygulanması:

1. Alerjenler hastanın sırtına simetrik ve çift taraflı olarak uygulanır.

2. Bir taraftaki bant, 48 saat sonra kaldırılıp ilk değerlendirme yapılır.

3. Ardından, bu alana UVA ışığı uygulanır ve üzeri opak bir malzeme (siyah bant) ile kapatılır.

4. İki gün sonra sırttaki tüm materyaller çıkarılır ve her iki taraf birbiriyle karşılaştırılarak reaksiyon olup olmadığına bakılır.

Atopi Yama Testi

Son zamanlarda kullanılmaya başlanan atopi yama testi, özellikle atopik bireylerde T hücreli hücresel immüniteyi değerlendirmek amacıyla yapılan bir testtir.

Bu test, standartlaştırılmış gıda ve hava alerjenlerinden oluşan materyallerin, tıpkı yama testinde olduğu gibi özel olarak hazırlanmış bantlar aracılığıyla cilde yapıştırılmasıyla gerçekleştirilir.

• Uygulama sonrasında, 48 ve 72 saat sonra ciltte egzamatöz bir reaksiyonun olup olmadığı kontrol edilerek değerlendirme yapılır.

Bu test, özellikle küçük çocuklar için daha kolay ve konforlu bir uygulama sun

İntradermal Alerji Testleri

İntradermal alerji testleri, cildin içine alerjen uygulanarak yapılan kolay ve yaygın kullanılan yöntemlerdir. Scratch, puncture, prick gibi testler, tam intradermal olmasa da, derinin üst katmanlarına uygulanan modifiye yöntemlerdir. Otolog serum testi ise, alerjenin tam intradermal tabakaya enjekte edildiği bir testtir.

• Scratch (Çizik) Testi: Deri yüzeyi çizilerek alerjenin buraya damlatılması esasına dayanır. Ağrılı olduğu için artık yaygın olarak kullanılmaz.

• Puncture (Delme) ve Prick (İğne Batırma) Testleri: En sık kullanılan yöntemlerdir. Puncture'da iğne sadece batırılırken, prick testinde iğne veya lanset ile üst deri hafifçe kaldırılarak delinir. Prick testi, atopik hastalıklar (astım, rinit vb.), ürtiker, besin ve ilaç alerjilerinin tanısında yaygın kullanılır.

Prick Test Uygulaması

Prick testi için en sık karşılaşılan alerjenler kullanılır. Bunlar arasında ev tozu akarları, küfler, ağaç polenleri (meşe, kavak, çam), ot karışımları, kedi tüyü, köpek epiteli, çilek, domates, inek sütü ve yumurta gibi maddeler bulunur.

• Uygulama Bölgesi: Testler için ön kol veya sırt tercih edilir. Sırt, daha fazla alerjenin test edilmesini sağlar. Uygulama alanları bilekten 5 cm, dirsekten 3 cm uzakta olmalıdır.

• Uygulama Şekli: Alerjenler arasında yeterli mesafe (epidermal testte en az 2 cm, intradermal testte 5 cm) bırakılmalıdır. Her alerjen için ayrı bir lanset kullanılmalı ve cilt kanatılmamalıdır.

• Kontrol Testleri: Her test seansında negatif kontrol (serum fizyolojik) ve pozitif kontrol (histamin) kullanılmalıdır. Negatif kontrol, kullanılan solüsyonun kendisinin reaksiyon oluşturmadığını gösterirken, pozitif kontrol cildin reaksiyon verebilir durumda olduğunu doğrular.

Test Sonuçlarının Değerlendirilmesi

Değerlendirme, uygulamadan 20 dakika sonra yapılır.

• Olumlu Değerlendirme: Pozitif kontrolün çapı negatif kontrolden büyükse ve/veya 3 mm'den büyükse, test değerlendirmeye alınır. Normal bir histamin reaksiyonu 7-9 mm çapında kızarıklık ve ödemdir.

• Derecelendirme:

  • Standart derecelendirme: Oluşan ödemin çapına göre 0'dan 4+’ya kadar numaralandırılır. Örneğin, 3-5 mm çapında ödem (+) iken, 10 mm ve üzeri (++++).

  • Oranlama derecelendirmesi: Oluşan ödemin çapı, histaminin oluşturduğu ödem çapına oranlanarak derecelendirilir.

Otolog Serum Testi

Kronik idiyopatik ürtikerin tanısında kullanılan bir intradermal testtir.

• Uygulama: Hastadan kan alınır, santrifüjle serum ayrılır. Hastanın bir koluna kendi serumu, diğer koluna ise serum fizyolojik enjekte edilir.

• Değerlendirme: 30 dakika sonra serumun enjekte edildiği yerde oluşan kabartının (papül) çapı, serum fizyolojiğin oluşturduğu kabartıdan 1,5 mm veya daha büyükse, test pozitif kabul edilir. Bu durum, vücutta kendi IgE antikorlarına karşı otoimmün antikorların bulunduğunu gösterir.

Alerji Deri Test Sonuçlarını Etkileyen Faktörler

Alerji deri testlerinin doğru sonuç vermesi için bazı faktörlere dikkat etmek gerekir. Teste verilen tepkiyi etkileyebilecek başlıca etmenler şunlardır:

Yaş

Yaş, alerji testlerinin sonuçlarını doğrudan etkiler. Reaksiyonlar en belirgin şekilde 20 yaşına kadar görülür ve 60 yaşından sonra önemli ölçüde azalır. Bu nedenle, test sonuçları yorumlanırken hastanın yaşı göz önünde bulundurulmalıdır. Bebeklerde ise genellikle 3 aylıktan sonra normal tepkiler alınabildiği belirtilmektedir.

Uygulama Zamanı ve Bölgesi

• Uygulama zamanı: Sabah yapılan testler öğleden sonrakilere göre daha belirgin sonuç verebilir, ancak bunun klinik bir önemi yoktur.

• Uygulama bölgesi: Sırt bölgesi, ön kola göre daha fazla reaksiyon gösterebilir. Bu farkın da klinik bir önemi olmasa da, çok sayıda test yapılması gerektiğinde sırt bölgesi daha uygun bir seçenektir.

• Cilt hastalıkları: Test yapılan bölgede ürtiker (kurdeşen), dermografizm (deriye çizik atıldığında kabarma), atopik egzama veya deri enfeksiyonları gibi durumlar varsa, bu durumlar yanlış pozitif sonuçlara neden olabilir.

İlaç Kullanımı

Test öncesinde kullanılan bazı ilaçlar, yanlış negatif sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle testten önce bu ilaçların belirli bir süre kesilmesi gerekir.

• Antihistaminikler: Derinin alerjenlere tepkisini engellediği için, testten önce mutlaka bırakılmalıdır.

• H2 reseptör blokerleri: Deri reaksiyonunu kısmen baskılayabilir. Testten 24 saat önce kesilmeleri yeterlidir.

• Trisiklik antidepresanlar: Etkileri uzun sürdüğü için en az 2 hafta önce kesilmeleri önerilir.

• Diğerleri: Bulantı önleyici antiemetik ilaçlar benzer etki gösterebilir. Uzun süreli sistemik steroid kullanımı test sonuçlarını baskılasa da, birkaç haftalık kısa süreli kullanımların etkisi azdır. Deriye uygulanan topikal steroidler ise en az 1 hafta boyunca testin sonucunu etkileyebilir. Ayrıca, immünoterapi de deri testlerinin cevabını baskılayabilir.

Alerji Testlerinin Değerlendirilmesi ve Yan Etkileri

Alerji testlerinden önce, hastanın hastalık öyküsünün detaylı bir şekilde alınması gerekir. Bu, alerjik hastalığın araştırılması ve alerjenin tespiti için en önemli yol göstericidir. Alerjinin teşhisinde, hastanın öyküsü ile laboratuvar testlerinin sonuçlarının birbiriyle uyumlu olması önemlidir. Sadece hastanın şikayetleriyle uyumlu olan pozitif deri testi sonuçları dikkate alınmalıdır. Deneyimli ellerde uygulandığında alerji deri testleri oldukça güvenilirdir.

Deri Testlerinin Yan Etkileri

Deri testi sırasında sistemik yan etkiler çok nadir görülür. Ancak intradermal testlerde bu oran daha fazladır. Özellikle aşağıdaki gruplar, sistemik reaksiyonlar açısından risk altındadır:

• Ciddi anafilaksi öyküsü olanlar.

• Küçük çocuklar.

• Hamileler.

• Kontrol altında olmayan astım hastaları.

Özellikle gıda alerjenleri ile yapılan intradermal testlerde reaksiyonlar daha ciddi olabileceğinden, çok dikkatli olunmalıdır.

Deri Testleri Kimlere Yapılmaz?

Deri testleri, aşağıdaki durumlarda önerilmez:

• Hamilelik: Hamilelik sırasında test yapılması genellikle tavsiye edilmez.

• Hastalığın Stabil Olmaması: Örneğin, astım semptomlarının kontrol altında olmadığı durumlarda testten kaçınılmalıdır.