Mangan, diğer adıyla manganez; metal ve mineral olarak hem endüstride hem de insan sağlığında önemli katkıları olan bir elementtir. Bilinen bütün canlı organizmaların vazgeçilmez bir unsurudur. Birçok enzim mangan içerir. Bitkilerin fotosentez sürecinde bulunan bir elementtir.

**Kimyasal simgesi “Mn”**dir. Atom numarası 25, atom ağırlığı 54,93’tür. Latince “mıknatıs” anlamındaki “magnes” kelimesinden adını almıştır; ancak mangan manyetik değildir. Adını Yunanistan’ın Magnezya kentinde bulunan mangan cevherlerinden aldığı da belirtilir. Periyodik tablonun 7-B grubunda geçiş metalleri arasında yer alan bir metaldir. Grimsi metal bir rengi vardır. Sert, gevrek ve kırılgandır. Elektrik ve ısıyı iletebilir. Kimyasal özellikleri bakımından demirle benzerlikler gösterir. Demir gibi nemli ortamlarda paslanır. Yüksek sıcaklıklarda oksijen ve hava ile yanar.

Yerkabuğunda en bol bulunan elementler arasında beşinci sıradadır. Geçiş elementleri arasında ise demirden sonra en bol bulunan ikinci elementtir. Doğada demir başta olmak üzere birçok elementle bağlı olarak bulunmaktadır. Doğada 300’ün üzerinde mangan içeren mineral bulunmaktadır.

Kullanımı 30 bin yıl önceye dayanan bir element olmakla birlikte 1740 yılında Alman kimyager Johann Heinrich Pott tarafından kimyasal anlamda araştırılmıştır.

Kullanım Alanları

Mangan, endüstride genellikle metalürji uygulamalarında metal alaşımlarında kullanılır. En yaygın kullanımı demir ve çelik alaşımları ve üretimidir. Karbondan sonra demirin en önemli alaşımı mangandır. Demir ve karbonla alaşımları çok dayanıklı bir malzemedir. Modern tarımda kullanılan birçok gübrenin içeriğinde mangan vardır. Paslanmaz çelikler için gerekli bir elementtir.

Mangan, oksitlenmesine göre farklı renkler alabilir. Bu sebeple bazı uygulamalarda renklendirici olarak kullanılabilmektedir. Mangan ve alaşımlarının kullanıldığı bazı ürünler şunlardır: Alkali ve çinko-karbon piller, gemi pervaneleri, suni gübre, cam, seramik, oto boyaları, petrokimya ürünleri, refrakter, çimento, ilaçlar, fotoğrafçılık, elektronik cihazlar, raylar, korkuluklar ve parmaklıklar, içecek kutuları.

Mangan ve İnsan Sağlığı

Mangan bitkiler ve hayvanlar için esensiyel elementlerden birisidir. İnsan dokularında düşük seviyede bulunmakla birlikte hücresel mitokondrilerde yüksek konsantrasyonlarda bulunmaktadır.

Birçok enzimatik reaksiyonda kofaktör, oksidasyon metabolizmasında, K vitamini yapımında, DNA, RNA ve protein yapımında rol oynamaktadır.

Hücrenin oksijenli solunumunda ortaya çıkan toksik süperoksid radikaller, $\text{Mn}$ süperoksid dismutaz ($\text{MnSOD}$) ile oksijen ve hidrojen peroksite indirgenmektedir. Bu, serbest oksijen radikalleri için en önemli savunma sistemidir.

Toksisite ve Eksiklik

• Mangan dioksid tozlarına maruz kalınması dışında sistemik toksisitesi yoktur. Ancak yoğun ve uzun süreli $\text{Mn}$ mineral tozlarına maruz kalınması, kalıcı sağlık problemlerine neden olan Manganizm denilen nörolojik bir sendroma neden olmaktadır. Bu sendromda konuşma bozuklukları ve spastisite ile birlikte tipik Parkinson belirtileri ortaya çıkmaktadır.

• $\text{Mn}$'nin trikarbon bileşikleri taşıt yakıtlarına egzoz dumanı oluşmaması için kullanılmaktadır, ancak bu çevre ve insan sağlığı için son derece olumsuzdur.

• $\text{Mn}$'nin hem ağız yolu ile hem de dermal toksik düzeyi $1\text{ g/kg}$ dır.

Besin Kaynakları

Mangan, insan vücuduna besinler aracılığı ile absorbe edilir. Mangan içeren besinlerin başında meyve ve sebzeler gelir. Bu besinlerden bazıları şunlardır: Portakal, bezelye, kuşkonmaz, böğürtlen, ıspanak, ay çekirdeği, kabak çekirdeği, yeşil fasulye, ananas, avokado, deniz yosunu, istiridye, brokoli, kuru üzüm, yumurta, tahıllar, pancar, ahududu, pekmez, karanfil, çilek, zerdeçal, pırasa, muz, kivi, incir, havuç, badem, fındık, hindistancevizi.

Mangan ve Deri

• $\text{Mn}$'nin yoğun endüstriyel sahada minerallerine yoğun temas edilse bile deride emilmediği gösterilmiştir.

• $\text{Mn}$'nin deriden ter ya da saçlar ile atılımı düşük düzeylerdedir.

• $\text{Mn}$ eksikliği ile saçların büyümesinde yavaşlama ve saçlarda renk değişimi olmakta, mevcut deri problemlerinde (egzama gibi) artış olmaktadır.

• $\text{Mn}$ koyu renkli derilerde ve saçlarda daha yoğun bulunmaktadır.

• Permanganat anyonları güçlü oksidasyon yapan ajanlardır ve suda erimektedir. Bu özellikleri ile antiseptik olarak kullanılmıştır. Yüksek konsantrasyonlarda kullanıldığında deriden geçebilmekte ve hemolizis yapabilmektedir.