Kalay, 5000 yıldır insanların hizmetinde olan bir metaldir. Eski çağlardan beri insanlığa birçok objede eşlik eden kalay, günümüzde ise endüstri ve kimya sanayisinde önemini koruyan bir elementtir.

Kalayın **kimyasal sembolü “Sn”**dir. Eski Yunan’da kalaya “kassiteros” adı verilmiştir. Tarih öncesi ve ilk çağlarda Avrupa’da yaşayan Kelt halkının konuştuğu Keltçede “metal bar” anlamındaki “tinne” sözcüğünden İngilizce “kalay” anlamındaki “tin” kelimesi türetilmiştir. Kalay sembolünü ise Latince “stannum” sözcüğünden almıştır. Bu kelimenin karşılığı, teneke eritmenin kolaylığına atıfta bulunmak için “damla” anlamındadır. Atom numarası 50, atom ağırlığı 118,6’dır. Periyodik cetvelin 4-A grubunda zayıf metaller arasında yer alır.

Gümüş beyazı renginde bir metaldir. Sünek ve yumuşak bir metaldir; tel ve levha haline getirilebilir, geri dönüştürülebilir. Hava ile temasında kolay oksitlenmez. Amfoter yapıdadır; yani oksit ve hidroksitleri, asidik ve bazik karakterleri bir arada taşıyan bir elementtir. Altın, gümüş, nikel ve bakır sıvı kalayda iyi çözünür. Kalay, yerkabuğunun yüzde 0,001’ini oluşturur. Kalayın en önemli ve ekonomik minerali kassiterit’tir (SnO2​). “Kalay taşı” adı da verilen bu mineralin rengi kahverengi ve siyah olabilir.

Kullanım Alanları

• Üretilen kalayın yaklaşık yüzde 40’ı çelik levhaların kaplanmasında kullanılır.

• Kalayın geçmişten bu yana en çok kullanıldığı alan da kutu, teneke ve kavanozlardır.

• Evlerde kullanılan metalik süs eşyaları ve çeşitli objelerde de kalay kullanılabilmektedir.

• Kolay oksitlenmeyen ve korozyondan koruyucu özelliği olan kalay, mutfaklarda kullanılan ve yıpranan bakır kapların, tencerelerin yüzeyinin kaplanması için kullanılır.

• Lehimler de kalay içerir. Kurşunlu kalaya genel olarak “lehim” adı verilir. Halk arasındaki adı **“teneke kaynağı”**dır.

• Kalay, bronz alaşımlarında korozyonu önler, bakırın da mekanik özelliklerini iyileştirir.

• Ayrıca süper iletken mıknatısların yapımında da niyobyum-kalay alaşımı kullanılır.

• Kalay florür, diş macunlarında kullanılan aktif bir bileşendir.

• Bakır, antimon, bizmut, kadmiyum ve gümüş gibi metallerle alaşımlarına sertlik kazandırır.

• Küçük bir bilgi: Oscar ödülü olarak verilen heykelcikler, yüzde 92 oranında kalay içerir. Yüzde 8’lik bölümü de bakır ve antimondur. Yani bilinenin aksine altın değil, sadece altın kaplamadır.

Kalay, İnsan Sağlığı ve Deri

Kalay göreceli olarak toksik olmayan bir element olarak bilinmektedir. Kalayın vücuda alınması sıklıkla besinler ile olmakta ancak sindirim sisteminden emilimi oldukça düşüktür.

Besinler içerisinde sebzelerde 0,3 ppm, etlerde 3 ppm seviyesinde bulunmakta. Ancak konservelerde kalay içeriği ile bu oran yüz ppm’lere çıkmaktadır.

Son yıllarda kalayın vücuttaki yüksek oranlarının toksik olabileceği ve reaksiyonlara yol açabileceği gösterilmiştir. Hipokalsemi, hemoglobin metabolizması ve sentezinde düzensizlikler yapabilmektedir. Bunu demir ve bakır üzerinde yapmaktadır. Kalay vücutta yükseldiğinde anemi gelişebilmektedir.

Kalayın organik formlarının tehlikeli toksik özellikleri bilinmektedir. Bunlar hücre içerisinde enerji metabolizmasını inhibe etmektedir. Timus hücrelerine etkileri ile immünotoksiktirler.

Tributil kalay (TBT), steroid hormonların metabolizmasını etkilemekte (androjen ve östrojen). Testosteron seviyesini artırmaktadır. TBT, teknelerde gemi altının korunması için boyalarda kullanılmaktadır.

Kalayın inorganik tuz formları deride reaksiyon yapmadığı gibi, deriden emilimi son derece düşüktür. Buna karşın organik kalay deriden emilmekte; deride iritasyon ve alerjiye neden olabilmektedir.

TBT bazı deri hastalıklarında (stafilokok enfeksiyonları, akne vb.) tedavide topikal olarak kullanılmaktadır.

Kalay alerjisi nadir görülmektedir.

Ancak TBT'ye bağlı deride egzama uzun süreli temaslarda ortaya çıkabilmektedir.