Islak mendiller başlangıçta kişisel bakım ürünleri olarak geliştirilmişti ancak zamanla günlük kullanım için vazgeçilmez bir ürün hâline geldi. Yenidoğan ve bebeklerde ıslak mendil ve ıslak havluları yaygın olarak kullanıyoruz. Üretici firmalar ve endüstriyel pazar, bu ürünlerin diğer deri temizleme yöntemlerinden (su, pamuk, normal bez vb.) pişik ve deri temizliğinde üstün olduğunu kabul etmektedir. Benzer ifadeleri endüstrinin finanse ettiği bilimsel makalelerde ve sağlık personelinin rol aldığı reklamlarda da görmekteyiz.

Bu ürünlerin içeriklerine bakıldığında yenidoğan ve bebeklerde alerjen ve deride iritasyon yaptığını bildiğimiz; linalool gibi kokuların, kokamidopropil betain gibi sülfaktanların, formaldehit salgılayan koruyucuların, metilizotiyazolinon ve metilkloroizotiazolinon gibi diğer koruyucuların olduğunu görmekteyiz. Tüketim açısından yanıltıcı olabilmekle birlikte, alerjen ve iritanların etiketlerde tam listelenmediği düşünüldüğünde bu ürünlerin kullanımında dikkatli olunmalıdır. Ayrıca ıslak mendil/havlularda bir markanın ürün içerikleri, pazarlandığı ülkeye göre büyük farklılıklar göstermektedir.

Yenidoğmuş bir bebeğin cildi yetişkin cildinin olgunluğuna sahip değildir ve cilt bariyeri gelişimi yaklaşık 12 aylık olana kadar devam eder. Yenidoğan derisinde stratum korneum daha ince, su tutma kapasitesi daha az ve deri yüzeyinde asit manto oluşmadığı için nötr pH’a sahiptir. 2-4 hafta sonra pH daha asidik hâle gelir (asit manto) ve su tutma özelliği artarak daha hidrate olmaktadır. Deri yüzeyindeki fizyolojik asidik pH deri mikroflorasını korurken patojen mikroorganizmaların çoğalmasını engellemektedir. Fizyolojik pH aynı zamanda stratum korneum oluşumunda ve hücresel döngüde rol alan enzimatik süreçleri de dengeler.

aşamın ilk birkaç ayında cildin olgunlaşması ile epidermal bariyerde de ilerleyici değişiklikler gözlemlenir. Cilt olgunlaştıkça sağlıklı ve fonksiyonel ideal bariyer parametrelerine ulaşılır; epidermal su kaybının azalması, cilt yüzeyinde fizyolojik asidik pH ve stratum korneum hidrasyonu gibi. Bu parametrelerde bozulmanın bebek bezi egzaması gibi cilt reaksiyonlarının gelişimini etkilediği görülmektedir.

Yenidoğanda ve bebeklerde bez bölgesinin temizliği ve bakımının cilt bariyer fonksiyonunun korunmasında son derece önemli olduğunu biliyoruz. Bebek bezi egzamaları; bez bölgesinde basit bir inflamasyona bağlı döküntülerden deri bütünlüğünün bozulduğu erözyon ve ülserlere kadar geniş yelpazede bir klinik göstermektedir. Doğum sonrası ilk 4 haftasında yenidoğanların %25’inde görülmekte ve 9-12 aya kadar bu yüksek oranlar ile devam etmektedir. Bez egzamaları temas egzamaları gibi değerlendirilir ve alerjik ve iritan olmak üzere ikiye ayrılabilir.

Bebek bezi egzamalarının büyük bir çoğunluğu, iritasyon yapan maddelerin uzun süreli deri ile temasından kaynaklanmaktadır. Başlıca iritan maddeler dışkı ve idrardır. İdrardaki amonyak bez bölgesinde uzun süreli temasla cilt pH’ını alkali yaparken, dışkıda bulunan ve sindirim enzimleri olan proteolitikler ve lipolitikler bu alkali ortamda aktif olarak stratum korneumun bütünleyici yapısını ve bariyer durumunu bozmaktadır. Ayrıca bez bölgesinin katlantılı yapısı ve kapalı kalmasından kaynaklanan fiziksel olumsuzluklar egzamanın gelişmesini kolaylaştırmaktadır.(daha detaylı bilgi için...)

Bebek bezi egzamalarının, alerjen maddenin temasından kaynaklanan ve genellikle Tip IV aşırı duyarlılık reaksiyonu ile gelişen alerjik formunda klinik benzerdir. Ancak burada sıklıkla alerjenler olarak; bez, ıslak mendil, bez bölgesi cilt bakım ürünleri ve kullanılan topikal ilaçları görmekteyiz. Bez yapısında bulunan boya, elastik ve yapışkan maddeler, ıslak mendillerde bulunan koku, koruyucular (metilkloroizotiyazolinon, metilizotiyazolinon, formaldehit ve formaldehit salgılayan kimyasallar, paraben ve alkoller) sık alerjenler olarak tanımlanmaktadır.

Bez bölgesi derisinden dışkı ve idrar artıklarının uzaklaştırılması ve genel cilt temizliğinde yaygın olarak kullanılan ıslak mendil ve havlular basitçe bir kâğıt tabaka ve kâğıda emdirilmiş losyondan oluşmaktadır. Günümüzde neredeyse tümünde kâğıt olarak sentetik fiberler/elyaf kullanılmaktadır (yumuşak, minimal aşındırıcı, bez benzeri). İçerdikleri losyonlar %90’ın üzerinde su ve düşük düzeyde aktif maddeler, hafif yüzey aktif maddeleri/sülfaktanlar, koku, antimikrobiyaller, koruyucu maddeler ve az miktarda yumuşatıcılar içermektedir. (daha detaylı bilgi için...)

Bebeklerde bez bölgesinin temizliğinde ıslak mendil ve havluların eskiden beri kullanılan su ve pamuk/pamuklu bezlere göre daha kullanışlı ve hijyenik oldukları klinik çalışmalar ile gösterilmiştir (çalışmaların çoğunun üretici firmalar tarafından finanse edilmesi bir olumsuzluk olmakla birlikte). Klinik çalışmalar, atopik dermatit gibi duyarlı ciltleri olan çocuklarda, ishal gibi aşırı dışkının deri ile temas ettiği durumlarda, bez egzamasının destek tedavisinde ve korunmasında yapılmıştır. Bu ürünlerin su ve pamuk/pamuklu bezlere bir alternatif olarak kullanılabileceği öne sürülmektedir. Ancak son çalışmalar; cilt yüzeyi pH’ı, epidermal su kaybı ve deri mikrobiyal florası temel alınarak karşılaştırmalı olarak yapılmış ve iki temizleme yöntemi arasında herhangi bir fark bulunamamıştır. Islak mendiller bir alternatif olmakla birlikte, çok daha ideal ürünler değildir.

Son yıllarda ıslak mendil ve havlularda alerjen içeriklerin azaltılmasına ve ürün pH tamponlanmasına rağmen bu ürünler bez egzamasında en önemli alerjen kaynak olma özelliklerini korumaktadır. Alerjen içeriğin tekrarlayan teması bez egzamalarına neden olurken, mevcut bez egzaması kliniğini alevlendirebilir. Bez egzaması'nın klinik şiddeti ve klinik belirtilerin dağılımı sıklıkla alerjene maruz kalma süresi ve sıklığı ile ilişkilidir.

Islak Mendil ve Havlulardaki İritan ve Alerjen İçerikler

Formaldehit ve Formaldehite Dönüşen Maddeler

Islak mendil ve havlularda ürün içeriğinde formaldehitlerin varlığı önemlidir. Formaldehitler ürün içeriğinde koruyucu olarak kullanılmaktadır. 2019’da ABD’de yapılan bir araştırma, bu ürünlerin dörtte birinde formaldehit ve formaldehite dönüşen maddelerin varlığını göstermiştir (maalesef ürün etiketlerinde listelenmiyor). Bu ürünlerde en sık formaldehite dönüşen maddeler; bronopol ve DMDM hidantoin’dir. Formaldehit ve formaldehite dönüşen maddelerin varlığı, ürünün ambalajında kullanılan malzemelerden ya da kontaminasyondan kaynaklanma olasılığı ileri sürülse de bu içerikler bez egzamalarına neden olmaktadır. Bronopol ürün etiketlerinde 2-bromo-2-nitropropane-1,3-diol olarak tanımlanmaktadır.

Koku Maddeleri

Islak mendil ve havlu ürün içeriğinde ikinci problemli grubu kokular oluşturmaktadır. Bunlar deride alerjik ya da iritan reaksiyonlara neden olabilmektedir. Kokular genellikle üç gruba ayrılır: sentetik kokular ve esansiyel yağlar, koruyucular ve son olarak kompozitler ve bitkisel özler. Bunlar, ürün içeriklerinin etiket tanımlarında "koku" tam olarak tanımlanmadıkları için kokusuz bir ürün satın almak isteyen tüketiciler için yanıltıcı olabilmektedir. Ayrıca ürünler etiketlenirken koku etken madde konsantrasyonları %0,001’i aşmadığı sürece listelenmez. Bu nedenle %0,001’den daha düşük konsantrasyonlarda alerjik ve iritasyon yapabilen maddeleri ürün etiketlerinde göremeyebiliriz (gizli kokular).

• Islak mendil ve havlularda koku alerjenleri araştırmalarında en sık koku maddesi alerjeni olarak aloe veraların olduğu bulunmuştur.

• Papatya ve kadife çiçeği, koku ve aynı zamanda cilt sakinleştirici özellikleri nedeniyle bebek mendillerinde de kullanılmaktadır. İçeriklerindeki seskiterpen laktonlar, alfa-bisabolol gibi alkoller ve yağlar alerjik duyarlılığa neden olmaktadır. Papatya %30 bisabolol ve %0,3 linalool içermektedir.

• Linalool en sık koku alerjenlerinden birisidir. Papatyada %0,3 konsantrasyonda bulunur.

• Ayçiçek içerikleri ıslak mendillerde sık kullanılmaktadır. Seskiterpen lakton içerikleri ile alerjik reaksiyonlara az da olsa neden olabilmektedir.

Koruyucu Maddeler

Ürünlerde mikrobiyal kontaminasyonu önlemek için koruyucu maddeler kullanılır ve bunlar diğer alerji nedenleri arasındadır.

• Islak mendil ve havlularda en sık kullanılan koruyucu "metilizotiyazolinon (methylisothiazolinone)" dur ve 2013 yılında Amerikan Kontakt Dermatit Derneği tarafından "Yılın Temas Alerjeni" olarak adlandırılmıştır.

• Yukarıda ayrı başlıkta anlatılmaya çalışılan formaldehit, diğer bir koruyucu içeriğidir ve 2015 yılında Amerikan Kontakt Dermatit Derneği tarafından "Yılın Temas Alerjeni" olarak adlandırılmıştır.

• Diğer bir alerjen koruyucu "iyodopropinil bütilkarbamat (Iodopropynyl butylcarbamate)" dir. Bebeklerde ve kozmetiklerin temizliğinde kullanılan ıslak mendillere bağlı alerjilerden sorumlu olabileceği düşünülmektedir.

• Günümüzde en yaygın kullanılan koruyucular parabenlerdir (Methylparaben, ethylparaben, propylparaben). Parabenler "ksenoöstrojen" olarak kabul edilir. Başka bir deyişle, bu kimyasallar vücudunuzdaki östrojen hormonunu taklit ederek vücudunuzdaki östrojen reseptörlerine bağlanır. Meme kanseri başta olmak üzere yan etkileri nedeniyle son yıllarda tüm kozmetiklerde kullanımlarına sınırlamalar getirilmiştir.

• Parabenler yerine etilheksilgliserin (ethylhexylglycerin) kullanılmaya başlanmış ancak düşük riskleri ile bu da alerjendir.

• Son yıllarda alerjik potansiyelleri daha düşük Fenoksietanol (phenoxyethanol), sodyum benzoat (sodium benzoate E221), sorbik asit türevleri kullanılmaktadır.

• Bir diğer koruyucu içeriği sodyum hidroksimetilglisinat (sodium hydroxymethylglycinate - SHMG) olup alerjendir.

Sülfaktan Maddeler

• Islak mendillerde iritasyon özellikleri yüksek anyonik sülfaktan/deterjan yerine "kokamidopropil betain (cocamidopropyl betaine - CAPB)" kullanılmaya başlanmış. Ancak bu da 2004 yılında "Yılın Temas Alerjeni" olarak adlandırılmıştır.

• Alkil glukozidler yumuşak sülfaktanlar olarak tanımlanmış ve ıslak mendil ve havlularda yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle desil glukozid (decyl glucoside) en sık alerjen olanıdır. Diğer glukozidler olan "lauryl glucoside ve coco-glucoside" kozmetik temizleme mendillerinde sık kullanılmaktadır.

Sonuç ve Öneriler

2015 yılında yapılan bir çalışmada; 65 ıslak mendil içeriğinde analitik çalışmalar yapılmış ve 25 tanesinin Avrupa Birliği tarafından kısıtlanan ve yasaklanan ürünler içerdiği gösterilmiştir (limonen, benzil alkol, linalool ve fenoksietanol gibi).

2012 yılında bez egzamalarında en sık alerjenler listelenmiştir: merkaptobenzotiyazol (mercaptobenzothiazole - kauçuk kimyasal), sikloheksiltiyoftalimit (cyclohexylthiophthalimide - kauçuk kimyasal), tekstil boyaları (dispers dye), p-tert-bütilfenol-formaldehit reçinesi (p-tert-butylphenol-formaldehyde resin - tutkal) ve sorbitan seskioleat (sorbitan sesquioleate - yüzey aktif madde ve emülgatör). Bu kimyasal maddelerin nemli olan bez bölgesinde daha duyarlandırıcı olduklarını ve bez/ıslak mendilde daha yoğun kullanıldıklarını görmekteyiz.

Yenidoğan ve bebeklerde bez bölgesinin temizlenmesi son derece önemlidir. Ancak temizleme sırasında iritan ve alerjen maddeler kullanılmamalıdır. Bu nedenle bezler, ıslak mendiller ve havlular ideal temizleme standartlarında olmalı ve içerikleri tahriş edici ve alerjen içermemelidir. İdeal bir ürün tüm içeriklerini etiketinde belirtmeli, yanıltıcı ifadeler olmadan listelenmelidir. Ürün içerikleri güvenlik ve etkinlik açısından değerlendirilerek yasal yaptırımlar uygulanmalı, ürün içerikleri iritan ve alerjen kimyasal maddeler ile ilgili bağımsız bilimsel çalışmalar ile kontrol edilerek yenilenmelidir.