Venöz Yetmezlik Nedir?

Venöz yetmezlik, kalbe doğru giden kan akışının azalması, damar içi kan basıncının artması ve buna bağlı olarak dokularda meydana gelen değişiklikler olarak tanımlanır. Bacaklarda görülen venöz yetmezlik ise, kanın bacaklardan kalbe yeterince taşınamaması ve biriken kanın damarlar ile dokularda yol açtığı değişimlerdir.

Bu durum, toplumun yaklaşık %60'ını etkilemektedir. Tüm kronik damar hastalıkları arasında 7. sırada yer alan venöz yetmezlik, atardamar hastalıklarından 9 kat daha sık görülmektedir.

Venöz Sistem Yapısı

Venöz yetmezliği anlamak için öncelikle venöz sistemin yapısını hatırlamak önemlidir:

• Venüller, kılcal damarlardan sonraki ilk toplardamar sistemidir.

• Deri altında iki farklı seviyede damar ağı (network) oluştururlar:

  1. İlki, derinin 1-1.5 mm altında yer alır.

  2. İkincisi ise daha derinde, dermis ile deri altı doku arasındadır.

• Venüllerin çapı yaklaşık 20 µm'dir ve içleri endotel hücreleriyle kaplıdır.

• Daha derinde yer alan çizgili kaslardaki venüller ise 45 µm'den 200 µm'ye kadar genişleyebilir.

Telenjiektaziler, derideki ilk venöz ağda gelişirken, varisler daha derindeki ağlardan kaynaklanır. Büyük venlerde basınç arttığında, bu damarlarda ve kollarında variköz değişiklikler başlar. Damarlar enine ve boyuna genişler ve kıvrımlı bir hal alır. Bu değişimler damar duvarının yapısına ve vücuttaki konumuna göre farklılık gösterir.

Ven Duvarlarının Yapısı ve Fonksiyonu

Ven duvarları, kanın pompalanması ve depolanması için kritik öneme sahiptir. Damar, vücudun alt kısımlarına (distal) ne kadar yakınsa, duvarındaki düz kas yoğunluğu da o kadar fazladır. Örneğin, bacak damarlarının duvarının %40'ı, ayak damarlarının ise %60-80'i düz kastan oluşurken, koltuk altı damarlarında bu oran sadece %5'tir. Venlerdeki hidrostatik basınç, duvarlarındaki düz kas yoğunluğuyla ilişkilidir. Duvar yapısındaki kollajen ve elastin ise damarlara dayanıklılık ve esneklik kazandırır.

Kırk yaş civarında damar duvarlarında %25-50 oranında fibrotik (sertleşme) değişiklikler başlar ve bu oran 70 yaşından sonra %100'e ulaşabilir.

Venöz Yetmezliğin Sıklığı ve Nedenleri

Ayaklardaki venöz yetmezlik ve buna bağlı şikayetler, toplumun %40-55'inde görülür. Bu, her üç kişiden birinde varis ve telenjiektazi görüldüğü anlamına gelir. Özellikle 60 yaş üzerindeki kişilerde, tüm damar problemlerinin neredeyse üçte ikisi varis ve telenjiektazilerden oluşur.

Venöz yetmezlikler genellikle derin, yüzeysel ve perforatör venlerdeki kapak yetmezliklerinden kaynaklanır. Bu durum, damar içinde basıncın artmasına yol açar.

Ayakta dururken normalde 100 mmHg olan venöz basınç, yetmezlik durumunda daha da artar. Bacaklarda artan bu basınç, damar ve lenfatik sistem çevresindeki doku sıvısının emilimini bozar. Sonuç olarak dokuda ödem, oksijenlenme bozukluğu, deri altında yağ nekrozu, lipodermatosklerozis, dermatit, kaşıntı ve ülserler gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Bu süreç, ayaklarda ağrı, kramp (özellikle gece krampları), yorgunluk hissi, deride renk değişiklikleri ve hatta ülserasyonlara yol açar. İlginç bir şekilde, venöz yetmezliklerin sadece %50'sinde varisler görülür.

Venöz Hastalıkların Sınıflandırılması: CEAP

Venöz yetmezliklerin tanımı ve klinik şiddetinin belirlenmesi için CEAP sınıflaması kullanılır. CEAP, hastalığı dört temel bileşene göre tanımlar:

• C: Klinik (Clinical): Hastalığın gözle görülen belirtileri.

• E: Etiyoloji (Etiology): Hastalığın kökeni (doğuştan, sonradan oluşmuş).

• A: Anatomi (Anatomy): Etkilenen damarların yapısı.

• P: Patofizyoloji (Pathophysiology): Kan akışındaki bozukluğun türü.

Klinik Tanımlar

CEAP sınıflaması öncesinde kullanılan bazı temel tanımlar şunlardır:

• Telenjiektazi: Çapı 1 mm'den küçük, genişlemiş intradermal (cilt içi) venüller.

• Retiküler Venler: 1-3 mm çapında, genellikle kıvrımlı intradermal venlerdir. "Mavi ven" veya "intradermal varis" gibi isimlerle de anılır.

• Variköz Venler (Varis): Ayakta durulduğunda 3 mm ve daha büyük çaplı, genişlemiş ve kıvrımlı deri altı venleri.

• Korona Flebektatika: Ayak bileğinde iç veya dış yüzeyde yelpaze şeklinde dağılmış çok sayıda küçük intradermal ven.

• Ödem: Venöz ödem genellikle ayak bileği çevresinde başlar ve ayak üstüne veya bacağa yayılmaz.

• Pigmentasyon: Kan hücrelerinin (eritrositlerin) damar dışına sızması nedeniyle deride oluşan kahverengi koyulaşmalar.

• Egzama (Venöz Dermatit): Özellikle varisli damarlar çevresinde görülen, sulantı, kabuklanma ve kaşıntılı döküntüler. "Staz dermatiti" olarak da bilinir.

• Lipodermatosklerozis: Deride ve altındaki yağ dokusunda kronik iltihaplanma, fibrozis ve skar oluşumu.

• Atrofi Blanche (Beyaz Atrofi): Genellikle yuvarlak, beyazımsı ve çevresinde kılcal damar lekeleri olan cilt atrofisi.

• Venöz Ülser: Kronik venöz yetmezliğin son aşamasında deride açılan yaralar.

Venöz Yetmezliklerde Kullanılan CEAP Sınıflandırması

Venöz yetmezliklerin ciddiyetini ve özelliklerini belirlemek için kullanılan uluslararası bir sınıflandırma sistemi olan CEAP, hastalığın Klinik (C), Etiyolojik (E), Anatomik (A) ve Patofizyolojik (P) yönlerini tanımlar.

C: Klinik (Clinical) Sınıflandırma

Bu bölüm, hastalığın gözle görülebilen belirtilerini ve semptomlarını değerlendirir.

• C0: Gözle görülebilir veya muayenede saptanabilir bir belirti yok.

• C1: Telenjiektazi (kılcal damarlar) veya retiküler venler (küçük mavi damarlar) mevcut.

• C2: Variköz venler (varis); çapı 3 mm'nin üzerinde olan genişlemiş damarlar mevcut.

• C3: Bacakta ödem (şişlik) mevcut.

• C4: Deride ve deri altı dokularda venöz yetmezliğe bağlı değişiklikler var:

  • C4a: Deride pigmentasyon (koyulaşma) ve dermatit (iltihaplanma) mevcut.

  • C4b: Lipodermatosklerozis (ciltte sertleşme) ve atrofi blanche (beyaz lekeler) mevcut.

• C5: İyileşmiş venöz ülser alanları ve deri değişiklikleri mevcut.

• C6: Aktif venöz ülser mevcut.

Her bir klinik sınıflandırma ayrıca semptomatik (S) veya asemptomatik (A) olarak belirtilir. Semptomlar arasında ağrı, gerginlik, ciltte tahriş, bacaklarda ağırlık hissi ve kas krampları yer alır.

E: Etiyoloji (Etiology) Sınıflandırması

Bu bölüm, venöz yetmezliğin nedenini açıklar.

• Ec: Doğuştan gelen (konjenital) neden.

• Ep: Birincil (primer) neden.

• Es: İkincil (sekonder) neden (örneğin, daha önceki bir travma veya anjiyo uygulaması).

• En: Etiyolojik bir neden bulunamadı.

A: Anatomi (Anatomy) Sınıflandırması

Bu bölüm, hastalığın hangi damar gruplarını etkilediğini tanımlar. Fizik muayene ve Doppler ultrason ile desteklenir.

• As: Yüzeysel (superficial) venler etkilenmiş.

• Ap: Perforatör venler etkilenmiş.

• Ad: Derin (deep) venler etkilenmiş.

• An: Etkilenen bir damar saptanamadı.

P: Patofizyoloji (Pathophysiology) Sınıflandırması

Bu bölüm, venöz yetmezliğin oluşma mekanizmasını tanımlar.

• Pr: Reflü (tersine kan akışı) mevcut.

• Po: Obstrüksiyon (tıkanıklık) mevcut.

• Pro: Hem reflü hem de obstrüksiyon mevcut.

• Pn: Bir patofizyoloji saptanamadı.

Örnek Sınıflandırma

Bir hastanın venöz yetmezliğinin CEAP sınıflamasına göre C2,3,4aS Es Ap Pr olarak tanımlandığını düşünelim:

• C2,3,4aS: Hastada variköz venler (C2), ödem (C3) ve deride pigmentasyon (C4a) gibi klinik belirtiler ile birlikte ağrı ve gece krampları gibi semptomlar (S) mevcuttur.

• Es: Hastalığın nedeni ikincil (sekonder) bir durumdur.

• Ap: Etkilenen anatomik bölge perforatör venlerdir.

• Pr: Hastalığın patofizyolojisi reflüdür.