Terleme vücut ısı düzenlemesinin fizyolojik parçası. Ancak yüz-baş bölgesi aşırı terlemesi, hatta terlemeye eşlik eden kızarma, sosyal ilişkilerimizi olumsuz etkileyebilen ve sosyal fobiye dahi sebep olabilen bir durumdur. Bu kişilerde bazen psikolojik sorunlar bu sorun çözümsüz kaldığında daha da derinleşebilmekte, depresyon ve sosyal fobi gelişebilmektedir. Yüzde aşırı terleme, özellikle alın terlemeleri, gözde terin iritasyonu ile görme fonksiyonunu olumsuz etkileyebilmektedir. Aşırı terleme ve kızarma atakları çoğunlukla hasta tarafından kontrol edilemez. Ataklar ve neden oldukları şikayetler yavaş yavaş ortadan kaybolmaktadır. Bu nedenle kızarma ve terleme endişesi nedeniyle hastalar hiçbir ortama girmek istemezler ve konsantrasyonlarını toplamada zorluk yaşarlar. Yüzde aşırı terleme koku olumsuzluğunu da getirmektedir. Yaşamlarını negatif etkileyen bu durum gerçekten rahatsız edici ve can sıkıcı olabilmektedir. 

Yüz ve baş bölgesinde aşırı terleme (hiperhidrozis) sorumlusu ekrin ter bezleridir. Bunlar sempatik sinirler tarafından kolinerjikler ile uyarılmaktadır. Hiperhidroziste deride ekrin ter bezlerinde kalitatif ve kantitatif bir değişiklik olmadığı saptanmıştır. Hiperhidrozisin sempatik sistemin aşırı çalışmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bunda hipotalamus, deri ve vücuttaki ısı düzenlemesinden sorumlu reseptörlerin yanlış çalışması rol oynamaktadır. cm² de 360 adet ekrin ter bezi yoğunluğu ile alın bölgesi yüzde en sık aşırı terlemenin görüldüğü alandır. 

Yüz ve baş bölgesinde hiperhidroz gelişim nedenlerine ve altta yatan sistemik bir hastalığın varlığına göre birincil-primer hiperhidroz ya da ikincil-sekonder hiperhidroz olarak tanımlanır.

Primer olarak yüz ve baş bölgesinde aşırı terleme, hiperhidroz

Altta hiçbir neden ve sistemik bir bozukluk olmaksızın yüzde genel aşırı terleme olarak tanımlanmaktadır. Yüzde primer hiperhidirozis tanısı için;

• • Koltuk altında bölgesel ve görünür şekilde aşırı terlemenin olması
  • Aşırı terlemenin en az 6 aylık klinik öyküsünün varlığı
  • Sistemik bir hastalık ya da ilaç gibi bir nedenin olmaması
  • Aşağıdakilerden en az ikisinin varlığı
    • Yüz ve başta iki taraflı ve simetrik yerleşim göstermesi
    • Günlük yaşam aktivitelerini bozması
    • Haftada en az bir defa aşırı terleme ataklarının görülmesi
    • 25 yaşından önce başlaması
    • Aile hikayesinin olması ve
    • Uykuda sırasında kaybolması gerekmektedir.

Kadın ile erkekte ve tüm ırklarda eşit sıklıkta görülmektedir. Hastaların %60-80’inde aile öyküsü mevcuttur. Genellikle çocukluk ya da puberte döneminde başlayan belirtiler tüm yaşam boyunca devam edebildiği gibi 25-30 yaşlarında kendiliğinden düzelebilmektedir. Baş ve yüz aşırı terlemesine sıklıkla el içi ve ayak tabanı, koltuk altı aşırı terlemesi de eşlik etmektedir. Yüzde sıklıkla alın, çene ve üst dudakta görülmektedir.

Baş ve yüz hiperhidrozunda stres, çevresel ısı yükselmesi ve fiziksel aktivite gibi vücut ısısında yükselmeye neden tüm uyaranlara karşı ekrin ter bezlerinde artmış bir yanıtın ortaya çıktığı, aynı zamanda sempatik sinir sisteminde açıklanamayan aşırı bir aktivasyonun olabileceği düşünülmektedir. Depresyon, panik bozuklukları ve sosyal izolasyon gibi faktörlerin bu tür terlemenin gelişiminde rol oynayabileceği ve psikoterapi ile aşırı terlemenin gerileyebileceği ileri sürülmektedir. Baş ve yüz hiperhidrozları çevresel ısıdan bağımsız soğuktada görülebili ancak genellikle sıcak havalarda daha da artmaktadır.

Sekonder olarak yüz ve baş bölgesinde aşırı terleme, hiperhidroz 

Sekonder hiperhidroz sistemik bir hastalık ya da ilaç kullanımı gibi bir neden bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.  Yüzün belli bir alanında veya yarısında asimetrik olarak ortaya çıkabileceği gibi tüm yüz genelinde görülebilmektedir.

• Sekonder ve yüz yada başta aşırı terlemenin lokal olduğu hiperhidrozun nedenleri aşağıda listelenmiştir.
  • Yüzde nedeni bilinmeyen tek taraflı sınırlı alanda hiperhidroz; Bunlar nedeni tam olarak bilinmeyen vücudun tek tarafında ve 10X10 cm den küçük bir alanda ortaya çıkan hiperhidrozis alanlarıdır. Bunlar primer hiperhidrozislerden farklıdır. Artıran faktörler değişkendir ve uyurken de terleme ortaya çıkabilmektedir.  Frey sendromunda olduğu gibi sempati snir hasarından bahsedilmektedir. Botulinum toksin uygulaması bunlarda ilk seçenektir.
  • Yüze yerleşen deri hastalıklarına bağlı hiperhidroz
    • Blue rubber bleb nevüs
    • Sudoriforöz anjiom
    • Glomus tümörü
    • Nevus sudoriforöz
  • Gustatuvar hiperhidroz
  • Lakrimal hiperhidrozis
  • Harlequin sendromu
• Sekonder ve yüz yada başta aşırı terlemenin genel lokal olduğu hiperhidrozun nedenleri aşağıda listelenmiştir.
  • Ateşli hastalıklar
  • Endokrin ve Metabolik hastalıklar
    • Hipertiroidizm
    • Diabetes mellitus
    • Hipoglisemi
    • Gigantizm ve akromegali
    • Feokromasitoma
    • Gebelik ve menopoz
    • Obezite
  • İlaçlar, toksinler ve madde bağımlılığı(alkolizim)
  • Kardiyovasküler hastalıklar
  • Solunum yetmezlikleri
  • Hodgkin hastalığı
  • Göğüs boşluğu tümör ve lezyonları
  • Karsinoid tümör
  • Parkinson hastalığı
  • Omur ilik-Medulla spinalis yaralanmaları
  • Otonomik disrefleksi
  • Post-travmatik sringomyeli
  • Periferik sinir problemleri
  • Familyal disotonomi(Riley-Day sendromu)
  • Otonomik disfonksiyonlarla birlikte görülen motor nöropatileri
  • Beyin lezyonları
  • Hipotermi-vücut sıcaklığı düşmesinin eşlik ettiği ataklarla gelen hiperhidroz(Hines ve Bannick sendromu)
  • Hipoterminin eşlik etmediği ataklarla gelen hiperhidroz
  • Olfaktör hiperhidroz
  • Kompansatuvar hiperhidroz
  • Baş ağrısı olan hastalarda ağrı olan tarafta bozulmuş termoregülatuvar terleme olabilir. Baş ağrısı atakları sırasında aynı tarafta hiperhidroz, flushing ve artmış göz yaşı.

Aşağıda bazı özel yüz aşırı terleme durumlarına örnekler verilmeye çalışılmıştır. 

Harlequin sendromu: Harlequin sendromu sempatik sinir sisteminden kaynaklanan çok nadir görülen bir sendromdur. Yüzün sağında ya da solunda sıcaklık ve egzersiz ile birlikte ortaya çıkan, ataklar halinde seyreden aşırı terleme ve kızarma ile karakterize bir sendromdur. Bu sendrom sıklıkla “harlequin belirtisi” ile karıştırılmaktadır. Harlequien sendromunda altta nörolojik bir neden bulunmamaktadır. Sıklıkla kadınlarda görülmektedir ve kişinin sosyal ilişkilerini olumsuz etkilemektedir. Hastaların 3 de 1 inde yüzde kızarma atakları sırasında otonomik göz belirtileri miyozis(göz bebeklerinin küçülmesi) ve pitozis (üst göz kapağının düşmesi) görülebilmektedir. Bu sendromun nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak cervicothorasic (boyun-gövde) sempatik sistem kaynaklı olabileceği ileri sürülmektedir. Bu sempatik sistem baş ve yüzde damarların genişlemesini, tükürük ileter salgısını, ve gözde pupillayı kontrol etmektedir. T2 yada T3 sinirlerin bu sendromda etkilendiği düşünülmektedir.

Gustatuar Hiperhidrozis: Gustatuar aşırı terleme yiyecekler ile birlikte yüz ve baş bölgesinde aşırı terlemeyi tanımlamaktadır. Bu aşırı terleme ya fizyolojik ya da fizyolojik olmayan yöntemler ile gelişmektedir. Fizyolojik formu yüzde alın ve ağız çevresine simetrik ve iki taraflı yerleşmektedir. Sıcak, baharatlı ve ekşili yiyeceklerin yenmesiyle gelişmektedir. Fizyolojik olmayan formu yüzde tek taraflıdır. Bu tip aşırı terleme auriculotemporal sinir sendromu, diyabetik nöropatiler, enfeksiyonlar (zona sonrası), ya da sempatik sinir hasarına neden olan tümör ya da sempatektomi sonrası gelişmektedir. Hasarlanan sinirlerde iyileşme esnasında terleme ve tükürük salınımını sağlayan sinir lifleri arasında anormal bağlantılar oluşur. Bu yüzden tükürük salınımını arttıran uyarılar ter salgılanmasını artırmaktadır. Tam tersi de gelişebilmektedir.

Frey Sendromu: Frey sendromu gustatuar hiperhidrozisin özel bir formudur. Parotid bezinde cerrahi, travma, abse veya diğer hastalıkları (zona gibi) takiben birkaç hafta-ay sonra yeme-içme ve çiğneme gibi tükürük salgılanmasını sağlayan uyarıları takiben yanakta ve boyunda vazodilatasyon ve terleme gelişmektedir. Terleme sıklıkla yüzde aurikülotemporal sinirin innerve ettiği alanda görülür. Parotis yada tükürük bezlerinin normal yada tümör cerrahisi sonrası parasempatik sinirlerin yanlış iyileşmesi ile ortaya çıkmaktadır. Parotis bezi cerrahisini takiben hastaların %40’ında görülebilir. Ayrıca yeni doğanda forsepsle doğumlarda ortaya çıkabilmektedir.

Auriculotemporal sinir sendromu: Aileseldir ve travma yada cerrahi olmadan kendiliğinden gelişmektedir. Diabetli hastalarda nöropatilere bağlı olarak % 69 oranında gözlenmektedir.

Chorda timpani sendromu: Submandibuler tükrük bezinin uyarılması ile çenede aşırı terleme görülür.

Ross Sendromu: Ross sendromunda çok nadir görülmektedir. Sıklıkla 30-50 yaş döneminde görülmektedir. Altta sistemik bir patoloji bulunmamaktadır. Hastalarda çarpıntı, stenocardia, ortostatik hipotoni ve iritabil kolon olabilmektedir. Bu sendromda; 

• Anhidrozis ve hiperhidrozis; yüzün yada vücudun bir yarısında ve lokal bir alanında aşırı terleme diğer alanlarda terlemenin az yada hiç olmayışı. Terlemenin az yada hiç olmadığı alanlar fazla olduğu için hastaların hipertermi problemleri bulunmaktadır.
• Derin tendon reflekslerinin yokluğu yada azalması
• Tonik pupil; göz bebeği geniş ancak ışığa karşı normalden daha fazla cevap vermekte ve daralmaktadır.

Aşağıdaki resimde Ross sendromunda iyot-nişasta testinde anhidrotik ve hiperhdirotik alanlar görülmektedir. 

Yüz ve başta aşırı terleme hiperhidroz tedavisi

Yüz ve baş bölgesi aşırı terlemede tedavi hastaya ve şikayetlerin derecesine göre belirlenmektedir. Ancak bir algoritma ile tedavi seçimin yapılması daha doğrudur. Hiperhidroz tedavilieri hakkında daha detaylı bilgi için..