Atopik Dermatitisin (Egzama) spesifik bir laboratuvar tanısı yoktur.

Hastaların $\text{yüde }15-\text{yüde }45$'inde solunumsal veya besin alerjisi bulunmamaktadır. Bu nedenle, deri prick testleri ve serum spesifik $\text{IgE}$ testleri, $\text{AD}$'ye eşlik eden alerjik durumlar için sık başvurulan yöntemlerdir. $\text{AD}$'de son yıllarda $\text{IgE}$’ye bağımlı ve $\text{IgE}$’den bağımsız geç faz deri reaksiyonlarının değerlendirilmesinde atopi yama testi ($\text{APT}$) kullanılmaya başlanmıştır. Ancak $\text{AD}$'de tüm bu testlerin sonuçlarının klinik ile ilişkisini belirleyecek ve aeroalerjenlerin rolünü aydınlatabilecek standardize provokasyon testleri bulunmamaktadır. Bu testler, $\text{AD}$ kliniğinde alevlenmeye neden olan etkenlerin belirlenmesi ve eliminasyonu (ortadan kaldırılması) için anlamlıdır.

Atopik Yürüyüş ve Besin Alerjileri

$\text{AD}$, alerjenlere karşı tolerans ve intoleransın erken çocukluk döneminden başlayarak devam ettiği, "atopik yürüyüş" olarak tanımlanan bir süreçte görülmektedir. Atopik yürüyüşte alerjik duyarlanma sürecinin erken çocukluk döneminde besin alerjisi şeklinde ortaya çıktığı düşünülmektedir.

• Erken Dönem Besinler: Tavuk yumurtası, inek sütü, buğday, soya ve fıstık bebeklik döneminde en sık suçlanan besinlerdir.

• İlerleyen Dönem Besinler: Balık, kabuklu deniz ürünleri ve kabuklu çerezler daha sonraki dönemlerde; geç çocukluk, adölesan ve erişkin dönemde ise polen ilişkili besin alerjileri gelişmektedir (örneğin; huş ağacı poleni alerjisi olanlarda elma, kereviz, havuç ve fındık ile ağız içinde kaşıntı gelişmesi).

• Tolerans/İntolerans Gelişimi: Atopik yürüyüşte zamanla bazı alerjenlere karşı tolerans/intolerans gelişebilir. Örneğin; yumurta ve inek sütü alerjisi zamanla kaybolurken (tolerans), yer fıstığı ve kabuklu deniz ürünleri alerjisi yaşam boyu sürebilir. Bu nedenle $\text{AD}$ hastalarının alerji açısından dönemsel değerlendirilmesi gerekmektedir.

$\text{AD}$'li hastalarda besin alerjileri farklı belirti ve bulgularla kendini gösterebilir:

1. Erken Tip Reaksiyonlar: Ürtikeryal lezyonlar (lokal, jeneralize), anjiyoödem, flushing (kızarma) gibi reaksiyonlardır. Sıklıkla gıdanın alınımından sonraki ilk $2$ saat içinde gelişir. Bazı olgularda sindirim, dolaşım ve solunum sistemi bulguları eşlik etmektedir. Erken reaksiyonlar, $\text{AD}$ kliniğinde artışa neden olmayabilir.

2. Kombine Reaksiyonlar: Sıklıkla gıdanın alınımından $2$ saat sonra gelişen yoğun kaşıntı ve $\text{AD}$ kliniğinde artış söz konusudur.

3. Geç Tip Reaksiyonlar: Sıklıkla gıdanın alımından $6$-$48$ saat içinde gelişir ve $\text{AD}$ kliniğinde artışa neden olur.

Besin Alerjisi Testleri

Besin alerjisi tanısı için deri prick testleri ($\text{SPT},\text{PPT}$), yama testleri, besin spesifik $\text{IgE}$ antikorları, gıda provokasyon ve eliminasyon diyet testleri yapılmaktadır. Bu testler;

• $\text{AD}$'de tedaviye dirençli olgularda,

• Gıda alımından sonra deri belirtileri şiddetlenen olgularda,

• Veya her ikisi birlikte ise tercih edilmektedir.

Serum Spesifik $\text{IgE}$ Ölçüm Testleri

Bu testler; hasta kliniğinde dermografizm ve test alanında egzamatöz lezyonların varlığında, deri prick testleri yapılamıyor ise (antihistamin gibi ilaçlar kesilemiyor ise, erken çocukluk dönemi gibi test uyumunun azaldığı dönemlerde) tercih edilir. İki yaşın ü$\text{zerindeki çocuklarda}$, bebeklik dönemine kıyasla besin spesifik $\text{IgE}$'nin tanısal değeri daha düşüktür; bunun nedeni, yaşla besin alerjisinin azalmasına rağmen spesifik $\text{IgE}$'nin hâlen saptanabilir olmasıdır.

Deri Yama Testleri

Deri yama testleri; besin alerjisi şüphesi olan ancak pozitif deri prick test sonucu olmayan ya da anlamlı serum spesifik $\text{IgE}$ yüksekliği tespit edilemeyen hastalarda, hastalığı alevlendiren nedenin saptanamadığı ve kliniğin şiddetli ve/veya tedaviye dirençli $\text{AD}$ hastalarında, birçok alerjene karşı $\text{IgE}$ duyarlanması var ancak kanıtlanmış klinik bulguları olmayan $\text{AD}$ hastalarında tercih edilmektedir.

Gıda Provokasyon Testleri

Bu testlerin sonuçlarının pozitif olmasına rağmen şüpheli besinlerin yalnızca üç$\text{te }1$'i "çift kör plasebo kontrollü besin provokasyon ($\text{DBPCFC}$)" ile kanıtlanmış gerçek besin alerjisidir. Bu nedenle pozitif test sonuçlarının, alerjenlerin klinik ile ilişkisini kanıtlayacak eliminasyon ve provokasyon testleri ile doğrulanması gerekmektedir.

Gıda provokasyon testleri; besin alerjisi tanısının doğrulanmasında veya bu alerjen besine karşı zaman içerisinde tolerans gelişip gelişmediğinin belirlenmesinde kullanılır. Bu testler açık, tek kör ve çift kör olmak üzere $3$ farklı biçimde uygulanabilmektedir. Çift kör plasebo kontrollü gıda provokasyon testi ($\text{DBPCFC}$), besin alerjisi tanısında altın standarttır. Pratik bir test olmaması nedeniyle açık ve tek kör besin provokasyon testleri klinik pratikte daha sık kullanılmaktadır. Bu son iki testin sonuçları ile $\text{AD}$ klinik alevlenmesi arasındaki korelasyon ve diğer alerji testleri $\text{DBPCFC}$’ye gerek olmaksızın tanısal değer taşımaktadır.

Yeni Testler Hakkında Uyarı

Son yıllarda bazofil histamin salınım testi, lenfosit stimülasyonu, fasiyal termografi, mide suyu analizi, endoskopik alerjen provokasyonu, saç analizi, kineziyoloji testi, alerjen spesifik $\text{IgG}$ (özellikle $\text{IgG4}$) ölçümü, sitotoksisite testleri, elektrodermal test (Vega) ve mediyatör salınım assay (LEAP diyeti) gibi çok sayıda test ortaya çıkmıştır. Bu testlerin etkinliğini gösteren yeterli kanıt olmaması nedeniyle besin alerjisi tanısında kullanılmaları önerilmemektedir.

Solunan Aeroalerjenler

Aeroalerjenlere (havadaki alerjenler) karşı duyarlanma $\text{AD}$ hastalarında sık görülmekte ve besinlerin aksine sıklığı yaşla birlikte artış göstermektedir. Ev tozu akarları, polenler, hayvan epiteli ve mantarlar en iyi bilinen aeroalerjenlerdir. Bununla birlikte, $\text{AD}$’li hastalarda aeroalerjenlere karşı saptanan pozitiflik solunum yolu alerjisini açıklarken deri lezyonları ile ilişkili olmayabilir. Bu nedenle söz konusu alerjenlerle yapılan immünoterapinin $\text{AD}$’deki etkinliği net olarak ortaya konulamamıştır. Diğer yandan $\text{AD}$ hastalarda aeroalerjenlere karşı yanlış pozitiflik oranları normale göre daha fazladır. Özetle, $\text{AD}$'de aeroalerjenlerin saptanmasına dönük deri prick testleri ve spesifik $\text{IgE}$ testleri, gıda alerji testlerine göre daha az tercih edilmektedir.

Deri ile Temas Eden Alerjenler (Alerjik Kontakt Dermatit)

Deri teması ile alerjenler, deride alerjik kontakt dermatite ($\text{AKD}$) neden olmaktadır. Bunun saptanması için standart yama testleri kullanılmaktadır. $\text{AD}$'li hastalarda $\text{AKD}$ görülme sıklığı ($\text{yu¨zde }6-\text{yu¨zde }60$), genel popülasyonla benzer düzeylerdedir. $\text{AD}$'de yama testleri şu durumlarda kullanılabilir:

• Göz kapakları ve/veya yüz, boyun kıvrımları, el üstleri ve parmak uçlarında veziküler dermatit varlığında.

• Olağandışı/atipik lezyon yerleşim yerleri (örneğin; ayak yerleşimi).

• İleri yaşlarda başlayan dermatitlerde.

• Standart $\text{AD}$ tedavisine yanıt vermeyen hastalarda.

• İleri yaşlarda geç başlayan ve atopi aile öyküsü olmayan $\text{AD}$'li hastalarda.

Genel Değerlendirme

Tüm bu testlerin özelliklerine rağmen, hastanın klinik öyküsünde gıda alerjisi şüphesi yoksa, alerji testleri uygulanması doğru değildir. Alerjik zemini belirlemeye yönelik gereksiz alerji testleri yerine, hastalığın/hastanın doğru yönetimini oluşturan uygun deri bakımı, klasik tedavi ve hasta eğitimi yaklaşımlarının yapılması daha doğrudur.