Karoten ve Karotenoidler

Karoten, bitkilerde fotosentez için hayati önem taşıyan turuncu bir pigmenttir. Havuç ve birçok meyve ile sebzenin turuncu renginden sorumludur. Karotenoidler ise karotenin oksijen içeren kimyasal formlarıdır ve yağda çözünürler.

• Beta-Karoten (β-karoten): Karotenin en yaygın ve beslenme açısından en önemli türüdür. İnsan vücudunda, bağırsaklarda parçalanarak bir tür A vitamini olan retinole dönüşür. Bu nedenle, β-karoten A vitamininin öncü formu yani provitamini olarak kabul edilir. Vücuda alınan fazla β-karoten, karaciğerde depolanır ve gerektiğinde A vitaminine çevrilir.

• Besin Kaynakları: Beta-karoten sarı, turuncu ve yeşil renkli meyve ve sebzelerde bulunur. Kayısı, havuç, ıspanak, domates, brokoli, kavun ve bal kabağı bu kaynaklardan bazılarıdır. Bir meyve veya sebzenin rengi ne kadar parlaksa, β-karoten içeriği de o kadar yüksek olma eğilimindedir.

Antioksidan Etkileri ve Sağlık Üzerine Etkileri

• Antioksidan Etki: Beta-karoten, flavonoidler ve C vitamini gibi antioksidanlar, bitkileri güneşin zararlı UV ışınlarından korur. Doğal gıdalarla alındığında, β-karoten vücuttaki zararlı serbest oksijen radikallerini nötralize eder.

• Sentetik Beta-Karoten Takviyeleri: Sentetik β-karoten takviyelerinin (hap formunda), özellikle sigara içenlerde akciğer ve prostat kanseri riskini artırdığı gözlemlenmiştir. Bu nedenle, β-karoteni doğal besinlerden almak daha güvenlidir.

• Toksisite: A vitamininin aşırı alımı hipervitaminoz A adı verilen toksik bir duruma yol açabilirken, karotenlerin fazla tüketimi toksik değildir. Ancak, deride birikerek karotenemi olarak adlandırılan ve en iyi havuç tüketimiyle ellerde ve ayaklarda görülen sarı-turuncu bir renk değişikliğine neden olabilir.

UV Işınlarına Karşı Koruma

• Beta-Karoten ve A Vitamini: Her ikisinin de UV ışınlarına bağlı deri hassasiyetini ve eritem (kızarıklık) oluşumunu azalttığı bilinmektedir.

• Likopen: Domates ve karpuz gibi kırmızı meyve ve sebzelerde bulunan parlak kırmızı bir karotenoiddir. İnsan vücudundaki en güçlü antioksidanlardan biridir ve UV'nin neden olduğu deri yaşlanmasını azaltmaya yardımcı olur.

Likopen ve Biyoyararlanımı

• Besin Kaynakları: Likopenin başlıca kaynakları domates, karpuz, pembe greyfurt ve kuşburnudur.

• Pişirme ve Emilim: Likopen, suda çözünmediği ve bitkisel liflere bağlı olduğu için, domatesin pişirilmesi, parçalanması ve yağ ile karıştırılması vücut tarafından emilimini büyük ölçüde artırır. Bu nedenle, domates salçası, sosu veya pişmiş domates yemekleri, çiğ domatese göre daha yüksek likopen biyoyararlanımı sağlar.

• Gıda Boyası: Doğada yaygın olarak bulunması nedeniyle, likopenin gıda boyası olarak kullanılmasına izin verilmiştir.