Kseroderma Pigmentozum: UV Işınlarına Aşırı Duyarlılık Hastalığı

Kseroderma pigmentozum (XP), nadir görülen, otozomal resesif geçişli bir genetik hastalıktır. Temel özelliği, derinin ultraviyole (UV) ışınlarına karşı aşırı duyarlı olması, erken yaşta ortaya çıkan cilt kanserleri ve göz bozukluklarıdır. Toplumda görülme sıklığı yaklaşık 1/100.000'dir. Hastaların yaklaşık %20'sinde nörolojik komplikasyonlar da görülür.

Hastalığın Mekanizması

Hastalığın temelinde, 280-310 nm dalga boyundaki UV ışınlarının hücre DNA'sında yol açtığı hasarın onarılamaması yatar. Normalde, hücreler DNA'daki bu hasarları onarabilirken, kseroderma pigmentozumlu hastalarda bu onarım mekanizması bozuktur. Bu durum, hücre fonksiyonlarının bozulmasına, mutasyonlara ve erken hücre ölümüne yol açarak cilt kanserlerinin gelişmesine zemin hazırlar.

Bu onarım kusuru sadece cilt hücrelerini değil, lenfositler gibi bağışıklık sistemi hücrelerini de etkileyebilir. Bu nedenle, hastalarda cilt dışı kanserlerin görülme sıklığı da artmıştır.

Klinik Belirtiler

Kseroderma pigmentozumda belirtiler genellikle ilk bir yıl içinde, özellikle güneşe maruz kalan bölgelerde ortaya çıkar.

• Cilt Belirtileri:

  • Başlangıçta şiddetli güneş yanığına benzeyen bir tablo görülür.

  • Zamanla çil benzeri hiperpigmente maküller, ciltte kalınlaşma (hiperkeratoz) ve bazen su toplayan kabarcıklar (vezikülo-büllöz lezyonlar) gelişir.

  • Atrofik (incelmiş) alanlar ve kılcal damarların belirginleşmesi (telenjiektazi) ile birlikte poikiloderma adı verilen tablo oluşur.

  • Burun ve ağız çevresindeki atrofi ve ciltte büzülme (kontraktürler) "gaga burun" görünümüne yol açabilir.

  • Erken yaşlarda ciltte aktinik keratoz ve yaşlı yüz görünümü gelişir.

• Göz Belirtileri:

  • Erken bulgular arasında ışığa karşı hassasiyet (fotofobi) ve artan gözyaşı üretimi bulunur.

  • Göz kapaklarında yara izi bırakan lezyonlar, göz kapaklarının içe dönmesine (entropiyon) veya dışa dönmesine (ektropiyon) neden olabilir.

  • Gözün konjonktivasında kuruluk, telenjiektazi, hiperpigmente maküller ve korneada opaklıklar görülebilir.

• Nörolojik Belirtiler:

  • Hastaların yaklaşık %20'sinde zihinsel gerilik, küçük kafa çevresi (mikrosefali), denge ve koordinasyon bozukluğu (serebellar ataksi), epilepsi ve işitme kaybı (sensörinöral sağırlık) gibi nörolojik bulgular ortaya çıkabilir.

Kanser Riski

• Keratoakantoma, en sık görülen tümördür.

• Hastaların yaklaşık yarısında yassı hücreli karsinoma ve bazal hücreli epitelyoma gibi cilt kanserleri görülür. Cilt dışı kanserlerin başlangıç yaşı ortalama sekizdir.

• Malign melanom, hastaların yaklaşık %5'inde görülür.

• Nadiren fibrosarkom veya anjiyosarkom gibi tümörler de gelişebilir.

Tanı ve Tedavi

• Ayırıcı Tanı: Erken dönemdeki lezyonlar güneş yanığı veya akut egzama ile, pigmente lezyonlar ise çillerle karıştırılabilir.

• Tedavi: Hastalığın radikal bir tedavisi yoktur. Tedavide ana hedef profilaksi (korunma) ve hasta eğitimidir.

  • Hastalar güneş ışığından kesinlikle korunmalıdır.

  • Beta-karoten ve oral retinoidler gibi koruyucu ajanlar kullanılabilir.

  • Premalign ve malign lezyonlar, düzenli kontrollerle erken dönemde belirlenmeli ve tedavi edilmelidir.

  • Premalign lezyonlar için topikal 5-fluorourasil uygulanabilir.

  • Malign lezyonların tedavisi cerrahidir. Radyoterapi ise kontrendikedir.