Akrepler Hakkında Genel Bilgiler

Karakteristik yengeç benzeri görünümleri olan akrepler, 420 milyon yıldır yeryüzünde yaşayan araknidlerdir. Zehirli olmaları nedeniyle insanların korkulu rüyasıdır. Vücutlarında segmentli bir kuyruk ve ucunda belirgin bir sokucu aparat (aculeus) bulunur. Dört çift bacakları vardır, ön bacak çiftlerinde ise kıskaçlar yer alır. Akrepler 2-10 cm büyüklüğünde olabilirler. Tamamlanmamış bir metamorfoz geçirirler. Bilinen yaklaşık 2.000 türden 50'den azı zehirli iğneleriyle hastalığa neden olur. Akrepler özellikle sıcak iklimlerde sorun teşkil eder. Kuyruğun soğanımsı ucundaki kaslar, zehri iğneye pompalar.

Tüm akrepler, diğer artropodları avlayarak yaşarlar ve zehirlerini avlarını hareketsiz hale getirmek için kullanırlar. Akrepler genellikle rastgele dokunulduklarında veya üzerlerine basıldığında sokma eğilimi gösterir; kasıtlı olarak insanları sokmazlar. Yalınayak dolaşan, endemik bir bölgede ayakkabısını silkelemeden giyen, kayaları ve kütükleri kaldıran veya yer yatağında yatan insanlar akrep tarafından sokulabilir. Zehirleri nörotoksin etkilidir ve genellikle avı yakalamada ve sindirmede kullanılır.

Yaşam Alanları ve Davranışları

Genellikle geceleri aktif olan akrepler, ılık ve nemli yerlerde bulunurlar. Ormanlar, çöller, kayalıklar, taş altları ve topraktaki oyuklar gibi çok geniş bir alanda yaşayabilirler. Renkleri, yaşadıkları ortama göre değişmekle birlikte genellikle açık sarı, açık kahverengi ve siyah tonlarındadır.

Akrepler vivipar özellik gösterirler, yani yavrularını tam gelişmiş olarak doğururlar. Bir defada 10-60 kadar yavru dünyaya getirebilirler. Anne akrep, yavrularını bir süre sırtında taşır. Yavrular sırtından indikten sonra 6-7 ay kadar annelerinin peşinde dolaşır. 3-4 yıl sonra yetişkin hale gelirler ve yetişkin oluncaya kadar 6-9 defa gömlek değiştirirler. Yaşam süreleri türlere göre değişmekle birlikte 3-8 yıl arasındadır.

Akrep Sokmasının Belirtileri ve Etkileri

Sokma sonucunda lokal ağrı, ödem, renk değişikliği ve aşırı duyarlılık oluşur. Lokal ağrı, zehrin içeriğindeki biyojenik aminler nedeniyle meydana gelebilir. Sistemik belirtiler ise şok, tükürük salgılama, zihin karışıklığı veya asabiyet, mide bulantısı, kalp çarpıntısı ve tetanidir.

Akrep türüne göre zehrin özellikleri değişir. Bazı türlerin zehirleri parasempatik sinirleri uyarır, bu da ikincil olarak katekolaminlerin salınımına ve sempatik sinirlerin uyarılmasına yol açarak solunum güçlüğüne neden olur. Diğer bazı zehirler ise merkezi sinir sistemini etkileyebilir, hemolitik (kan hücrelerini parçalayan) veya lokal nekroza (doku ölümü) neden olabilirler. Tekrarlanan maruz kalma durumunda aşırı hassasiyet ve anafilaksi gelişebilir.

Tehlikeli türler özellikle şuralarda görülür:

• Ortadoğu: Leiurus spp., Buthacus spp. ve Buthus spp.

• Güney Afrika: Parabuthus spp., Buthus spp. ve Uroplectes spp.

• Güney ve Orta Amerika: Tityus spp.

• Güney ABD: Centruroides spp.

Türkiye'deki Zehirli Akrep Türleri

Ülkemizde yaklaşık 14 civarında akrep türü yaşamaktadır. Bunlardan iki tanesi hem ülkemizin hem de dünyanın en zehirli akrep türleri arasındadır:

1. Sarı Akrep (Leiurus abdullahbayrami): 2009 yılında bilim dünyasına tanıtılan bu tür, daha önce Leiurus quinquestriatus olarak biliniyordu. Gaziantep, Kilis, Hatay, Kahramanmaraş, Mardin ve Şanlıurfa civarlarında yaşayan bu türün zehri insanlar için ölümcüldür. Herhangi bir sokma durumunda acil tıbbi müdahale gereklidir.

2. Kara Akrep (Androctonus crassicauda): Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman, Elazığ, Malatya, Adana ve Mersin civarında yaşar. Zehir etkisi oldukça yüksektir. Bu türler dışında kalan akrep türlerimizin zehirleri daha az etkilidir.

Tedavi ve İlk Yardım

Tüm akrep türlerinin sokmalarında tedavi genellikle semptomatiktir. Zehrin lenfatik sistem yoluyla yayılmasını engellemek için sokulan bölge bandajlanmalı ve hareketsiz tutulmalıdır. Ağrıyı dindirmek için lidokain enjekte edilebilir. En kısa sürede tıbbi yardım alınmalıdır, çünkü antivenin (panzehir) hemen uygulandığında hastalığın ciddiyetini azaltır. Ancak, antiveninler çoğunlukla türe özgüdür ve akrep teşhis için getirilmediyse antivenin kullanımı varsayıma dayanacaktır.