Örümcekler ve Tıbbi Önemi

Yaklaşık 30.000 türü bulunan Araneae takımı, örümcekleri kapsar. Ancak bu türlerin sadece küçük bir kısmının tıbbi önemi vardır. Çoğu çok küçüktür (0.5 cm veya daha kısa), ancak bazıları bir erkek eli büyüklüğüne ulaşabilir.

Örümceklerin birleşik baş ve gövdesi, karınları, dört çift bacakları ve ağ yapımında kullanılan ipeği salgılayan iplik memecikleri bulunur. Tüm örümcekler diğer eklembacaklıları avlayarak beslenir ve avlarını hareketsiz hale getirmek için zehirlerini kullanırlar. Örümcekler, avlarını ağızlarıyla parçalamadan ve sindirmeden önce sindirim enzimiyle ıslatırlar.

Her ne kadar tüm örümcekler ısırabilme ve zehir salgılama yeteneğine sahip olsa da, çoğu o kadar küçüktür ki, insanları ısırdıklarında bile fark edilmezler.

Tıbbi Önemi Olan Örümcekler

Tıbbi önemi olan örümcekler dört ana grupta incelenir:

• Avustralya'nın huni şeklinde ağ yapan örümcekleri: Atrax spp. ve Hadronyche spp.

• Yeni Dünya ve Güney Afrika münzevi örümcekleri: Loxosceles spp.

• Güney Amerika silahlı örümcekleri: Phoneutria spp.

• Kozmopolit kara dul örümcekleri: Latrodectus spp.

Münzevi örümcekler ve kara dullar, insanlar tarafından dünya geneline yaygın bir şekilde taşınan türlerdir.

Örümcek Zehirlenmesinin Belirtileri ve Komplikasyonlar

Dört farklı örümcek grubunun zehirlerinin neden olduğu klinik belirtiler ve komplikasyonlar farklılık gösterir. Genel olarak, örümcek ısırıkları sonucunda yerel ağrı ve kızarıklık görülürken, bunlara ateş, titreme, mide bulantısı ve eklem ağrıları da eşlik edebilir.

• Loxoscelizm: Isırık bölgesi yaraya dönüşebilir ve çürüyebilir, cilt dökülerek alttaki dokulara zarar verebilir. Bu durum, hemoliz (kan hücrelerinin parçalanması), trombositopeni (kan pulcuklarının azalması) ve böbrek yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

• Nörotoksik Etkiler: Latrodectizm, Phoneutrism ve huni şeklinde ağ yapan örümceklerin zehirleri, güçlü nörotoksik etkiye sahiptir.

  • Latrodectizm: Kas sertliği ve kramplar (akut karın ağrısına benzer şekilde) görülür. Komplikasyonlar arasında EKG anormallikleri ve düşük tansiyon bulunur.

  • Phoneutrism: Görsel rahatsızlıklar, baş dönmesi ve halsizlik görülür. Düşük tansiyon ve solunum felci gibi komplikasyonlara yol açabilir.

  • Huni şeklinde ağ yapan örümcek zehirlenmesi: Otonom sinir sistemini uyararak kas seğirmesi, aşırı tükürük ve gözyaşı salgılama, mide bulantısı, kusma ve ishale neden olur. Apne (solunum durması) ve laringospazm (gırtlak kasılması) sonucu ölümcül solunum durması meydana gelebilir.

Tedavi ve İlk Yardım

Huni şeklinde ağ yapan örümcek, kara dul ve silahlı örümcek ısırıkları acil tıbbi müdahale gerektirir. Yılan ısırıklarında uygulanan standart prosedürler gibi, ısırık yerinin üzerine sıkı bir bandaj sarılmalı ve etkilenen kol veya bacak bir tahtayla sabitlenerek hareketi engellenmelidir. Bu, zehrin yerel lenfatiklerden yayılmasını engellemeye yardımcı olur. Hasta, antivenin (panzehir) tedavisi için en kısa sürede tıbbi yardım almalıdır. Aksi takdirde, tedavi ağrı kesiciler ve ateş düşürücüler yardımıyla semptomatik olarak gerçekleştirilir.

Diğer Örümcek Türleri

Tarantulalar popüler ev hayvanları olsalar da, korkutucu görünümlerine rağmen genellikle uysaldırlar. Ancak, tahriş edici tüyleri nedeniyle rahatsızlık verebilirler. Güçlü çeneleri ve zehirleri olduğu için kışkırtılmamalıdır. Isırıkları arı sokmasına benzer.

Birçok örümcek cinsi zehirli olmasına rağmen, ülkemizde sadece zehirli bir tür bilinmektedir. Örümcekler, daha çok vücutlarındaki tüylerden kaynaklanan alerjik deri belirtilerine ve ısırık yerlerinde lokal reaksiyonlara neden olmaktadır.

Kemancı Örümcek (Brown Recluse Spider, Loxosceles reclusa)

Amerika'da kara dul örümceğinden sonra en zehirli örümcek cinsi olan Kemancı Örümcek, hem ev içinde hem de dış ortamda bulunur.

2-4 cm uzunluğunda, koyu kahverengi renktedir ve sırtındaki keman şeklindeki deseniyle tanınır. Zehri, dokularda nekroz (doku ölümü) ve hemoliz (kan hücrelerinin parçalanması) yapıcı etkiye sahiptir, ancak nörotoksik (sinir sistemini etkileyici) değildir.

Isırığın Belirtileri ve Komplikasyonlar

Isırılan bölgede ilk olarak ağrı ve kaşıntı başlar, ardından su toplaması ve morumsu bir nekroz ortaya çıkar. Ortası nekrotik, çevresi kırmızı olan bu lezyona "volkan lezyonu" adı verilir.

Sistemik olarak ise ateş, peteşiyal döküntüler (noktasal kanamalar), trombositopeni (kan pulcuklarının azalması), hemoliz ve böbrek yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlar gelişebilir.

Tedavi

Tedavide, yüksek doz kortizon damar yoluyla verilir. Nekrotik alanın cerrahi olarak temizlenmesi gerekebilir. Sistemik tedavi olarak ise Dapson adlı ilaç kullanılabilir.

Kara Dul Örümceği (Black Widow Spider, Latrodectus mactans)

Kara dul örümcekleri, sıcak ve tropikal iklimlerde bulunur. 3-4 cm uzunluğunda olan bu örümcekler, karınlarındaki kırmızı kum saati şeklindeki desenle kolayca tanınabilirler. Dişiler, erkeklerin yaklaşık iki katı büyüklüğündedir.

Zehir ve Belirtiler

Kara dul örümceğinin zehri, yüksek oranda nörotoksik olan alfa-latrotoksin içerir. Bu madde, vücutta yüksek miktarda norepinefrin ve asetilkolin salınımına neden olur. Bu durumun sonucunda, ısırık sonrası çeşitli belirtiler ortaya çıkar:

• Vücuttaki tüm kıllarda dikleşme (pilomotor reaksiyon)

• Vücut sıcaklığında ve kan basıncında artış

• Lökositoz (beyaz kan hücrelerinde artış) ve terleme

• Mide bulantısı ve kusma

• Isırık yerinde ağrı ve lenf bezlerinde şişme

• Yorgunluk, titremeler, kas ağrısı ve kramplar

• Yutma güçlüğü

Tedavi

Tedavide, ağrıyı azaltmak için damar yoluyla 10 mL %10'luk kalsiyum glukonat uygulanması etkilidir. Ayrıca, antivenin (panzehir), kas gevşeticiler, ağrı kesiciler ve magnezyum sülfat da verilir.

Kara dul örümcekleri ülkemizde de büyük şehirlerde görülebilmektedir. Genellikle az ışık alan bodrum, depo ve garaj gibi yerlerde yaşarlar.