Veba ve Pireler

Belki de en ünlü pire, veba hastalığının vektörü olan oriental sıçan piresi (Xenopsylla cheopis)'dir. Bu pire, vebaya neden olan Yersinia pestis isimli gram negatif kokobasil bakterisini taşır. Mikrop, aslında farelerin sindirim sisteminde bulunur. İnsanlara enfekte farelerin ısırması veya tırmalaması, pireler aracılığıyla veya enfeksiyon içeren partiküllerin solunum yoluyla alınmasıyla bulaşarak hastalığa yol açar.

Bu pireler konak olarak öncelikle sıçanları (Rattus rattus ve Rattus norvegicus) tercih etse de, farelerin bulunmadığı veya öldüğü durumlarda insan ve diğer hayvanlar üzerinden de beslenebilir. Dünya üzerindeki neredeyse tüm tropik ve ılıman şehirlerde yaşayan sıçanların üzerinde bulunabilirler ve konaklarıyla birlikte ticaret gemileri yoluyla yayılmışlardır.

Veba, vahşi kemirgenler ve pireleri aracılığıyla enzootik (belirli bir bölgeye özgü) odaklarda varlığını sürdürür. Vietnam, Madagaskar ve Hindistan'daki sıçanlar ve X. cheopis türü pireler, vebanın devamı açısından daha büyük önem taşır. Enzootik veba, sporadik vakalara yol açarken, uygun koşullarda sıçanların yüksek üreme yetenekleri, kentsel bölgelerde yüzlerce hatta binlerce veba salgınına neden olabilir.

ABD'nin batısında, vebanın enzootik olduğu yerlerde, sincapları veya bunların pireleri (Diamanus montanus) ile temas sonucu insanlara da bulaşma gerçekleşebilir. Evcil kediler, ölü kemirgenleri avladıktan sonra sahiplerine bulaştırarak sıklıkla aracı rolü oynarlar.

Veba Hastalığının Klinik Belirtileri

Veba, ateş, baş ağrısı, kas ağrısı, üşüme nöbetleri, bitkinlik ve sindirim sistemi sorunları gibi belirtilerle seyreden ateşli bir hastalıktır. Veba, bubonik, septisemik ve pnömonik olmak üzere üç farklı klinik tabloya neden olabilir ve ölümcül olabilir.

• Bubonik Veba: Enfeksiyonun bulaştığı bölgeye yakın lenf bezlerinin şişmesiyle başlar ve bubonik plaklar oluşur. En sık koltuk altı, kasık ve boyun bölgesinde görülür ve bu şişliklerde akıntı gelişebilir. Belirtiler, bulaşmadan 2-6 gün sonra ortaya çıkar.

• Septisemik Veba: Bubonik vebadan sonra başlayabilir, ancak bazen bubonik evre olmadan da görülebilir. Bu tablo, septik şok, menenjit ve komaya ilerleyerek ölüme yol açabilir.

• Pnömonik Veba: Enfeksiyonun akciğerlere yerleşmesiyle gelişir. Yüksek ateş, nefes zorluğu ve sıklıkla kanlı öksürük görülür. Belirtiler, bulaşmadan 1-3 gün sonra başlar.