Uyuz Böcekleri (Akarlar) Hakkında Genel Bilgiler

Arachnida sınıfına ait olan uyuz böcekleri (akarlar), bilinen böceklerden farklı bir yapıya sahiptir. Dört çift bacakları (nimf ve yetişkinlerde 8 bacak) bulunan bu canlıların vücut segmentleri birleşmiştir. Vücutları, baş bölümü ile üreme, hareket ve sindirim gibi fonksiyonları içeren diğer bölüm olmak üzere iki ana kısımdan oluşur.

Uyuz akarları, tamamlanmamış bir başkalaşım (metamorfoz) geçirirler. Yaşam döngüleri, larval dönem, bir veya daha fazla nimf dönemi ve cinsel olgunluk dönemini içerir. Yaklaşık 45.000 türü tanımlanmış olan bu canlılar, en çeşitli hayvan gruplarından biridir ve en eski kara hayvanları arasında yer alır. Yaklaşık 400 milyon yıl öncesine ait fosil kayıtları bulunan akarlar, dünyadaki her doğal ortamda bulunabilir.

Genellikle hastalık bulaştıran vektörler olarak kabul edilmeseler de, yol açtıkları kaşıntı, dermatit ve alerjik reaksiyonlar nedeniyle tıbbi açıdan önemlidirler.

İnsan Uyuzu ve Bulaşma Yolları

İnsanlarda en sık görülen uyuz enfeksiyonu, Sarcoptes scabiei adlı akar türü tarafından oluşturulur. Morfolojik olarak aynı olmalarına rağmen, farklı S. scabiei popülasyonları köpek, domuz, koyun, sığır ve keçi gibi farklı hayvanlarda yerleştiği için farklı türler olarak adlandırılmıştır.

Uyuz, dünyanın her yerinde insanlara bulaşabilir. Köpeklerdeki sarkoptik uyuz, köpek sahiplerinde uyuz enfeksiyonuna neden olabilir. Hayvan veya insan uyuzu, genellikle doğrudan temas yoluyla bulaşır ve özellikle aile bireyleri gibi aynı ortamda bulunan insanlar arasında yaygın olarak görülür. Ortamdaki nesnelerden (kontamine yüzeylerden) bulaşmaya dair kesin bir kanıt bulunmamaktadır.

Uyuz Akarlarının Yaşam Döngüsü ve Belirtiler

Dişi uyuz akarı, derinin en dış tabakası olan stratum corneum'un altına tüneller açar ve arkasında yumurta ve dışkı dolu, tekerlek izine benzeyen izler bırakır. Bırakılan onlarca yumurtadan bir hafta içinde larvalar gelişir. Bu larvalar yeni tüneller açabilir ya da deriden dışarı çıkarak serbestçe dolaşabilirler. Larvalar beslenerek nimflere, nimfler de yetişkin erkek ve dişi akarlara dönüşür.

Normal bir uyuz enfeksiyonu, bir veya iki düzine dişi akarın neden olduğu bir hastalıktır. Uyuzun neden olduğu kaşıntı, ilk maruziyetten yaklaşık bir ay sonra başlar. Ancak daha önce bu akarla temas etmiş bireylerde kaşıntı, bir gün içinde ortaya çıkabilir. Bu durum, yeni bulaşmış kişilerin kaşıntıyı fark edene kadar diğer insanlara enfeksiyonu bulaştırmasına neden olur. İltihaplanma sonucu oluşan kızarık papüller ve kesecikler ilk olarak parmak aralarında görülür, daha sonra parmaklara, kollara, gövdeye ve kalçalara yayılır.

Akarların açtığı tüneller, yüksek derecede antijenik olan granüllü dışkılar içerir. Bu dışkılar, hem gecikmiş hem de ani tipte hipersensitivite reaksiyonlarına neden olur. İlginç bir şekilde, normal bir bağışıklık tepkisi gösteremeyen bireylerde (örneğin bağışıklık sistemi zayıf olanlarda) yüzlerce dişi akar bulunabilir. Bu kişilerde kaşıntı minimalken, hiperkeratoz (derinin kalınlaşması) belirgindir. Bu durum “kabuklu” ya da “Norveç uyuzu” olarak adlandırılır ve bu kişiler, diğer insanlar için yüksek derecede bulaştırıcıdır.

Teşhis

Uyuz enfeksiyonlarının teşhisi, yeni gelişmiş (henüz kaşınmamış) bir papülden örnek alınarak kolayca konulabilir. Bu örnek, mikroskop altında incelenerek akar varlığı tespit edilebilir.