Kelebekler ve Güvelerin Neden Olduğu Cilt Reaksiyonları

Kelebekler, güveler ve bunların larvaları (tırtıllar), Lepidoptera adı verilen böcek grubuna aittir. Bu grupta yaklaşık 125.000 ila 150.000 farklı tür bulunmaktadır. Ancak çok azı insan derisi veya genel sistemi üzerinde yan etkilere neden olma potansiyeline sahiptir.

Tırtıllar, bu yan etkilerin büyük çoğunluğundan sorumludur. Yetişkin güveler daha az soruna yol açarken, yetişkin kelebeklerin insanlarda herhangi bir olumsuz reaksiyona neden olduğuna dair bir kanıt bulunmamaktadır.

Vücut Yapısı ve Alerjik Reaksiyonlar

Bazı güve ve tırtıl türlerinin vücutlarının dış yüzeyinde, kendilerini savunmak amacıyla doğrudan tahrişe neden olabilecek veya toksinleri iletebilecek tüyler veya keskin dikenler bulunur. Bu yapılarla doğrudan temas, deride kaşıntılı döküntülere yol açar. Bazen bu rahatsız edici tüyler ve dikenler, kozaların bozulmasıyla rüzgâr gibi dolaylı yollarla da insan derisiyle temas edebilir.

Örneğin, meşe ağacı tırtıllarının kozalarına ait tüyler, ortamda bir yıla kadar kalabilir.

Bazı kişilerde kelebeklere, güvelere ve onların tırtıllarına ait vücut yapılarına karşı alerjik reaksiyonlar gelişebilir. Bazı büyük kelebeklerin ayaklarında, tutunmak için kullandıkları mahmuzlar, insan derisine temas ettiğinde dermatit ve ürtiker (kurdeşen) gibi reaksiyonlara neden olabilir.

Önemli Türler ve Neden Oldukları Belirtiler

• Kahverengi Kuyruklu Güve (Nygmia phaeorrhoea): Avrupa ve Kuzey Amerika'nın kuzeydoğusunda yaşayan bu güve türünün tırtılları, gelişim süreçlerinde kabuk değiştirirken çengelli uçlu küçük kıllar bırakırlar. Bu kıllar rüzgârla dağılarak deriye temas ettiğinde ciddi dermatite neden olur. Nefesle alınmaları durumunda mukozanın tahrişine ve bronkospazma yol açabilir. Gözlerle temas ise konjonktivite (göz iltihabı) neden olabilir.

• Kan Emici Güveler (Calyptra): Bazı Calyptra cinsi büyük güve ve kelebek türleri, insanlardan kan emerek deride ısırık reaksiyonlarına neden olabilmektedir.

• Euproctis chrysorrhea: Bu güve türünün tırtılları, egzamatöz reaksiyonlar, papüler ürtiker, vezikülopüstüler döküntüler, yanma, konjonktivit gibi göz tutulumları, rinit gibi burun tutulumları ve bazen ölümcül alerjik reaksiyonlara yol açabilmektedir.

Cilt ve Göz Reaksiyonları

Tırtılların vücut kılları, gözlerde toksik veya alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Bu kıllar, hastanın eliyle, rüzgârla dolaylı olarak veya doğrudan gözle temasla reaksiyon yaratabilir. Üst göz kapağı egzaması sıkça gözlenir. Maruz kaldıktan sonra gözde yabancı cisim hissi oluşabilir ve zamanla iltihaplanma ile çevresinde granülomlar gelişebilir.

Tırtılların zehirli kıllarının deriye batması veya hasarlı deriye değmesi, kaşıntılı bir reaksiyonu başlatır. Sonrasında 2-8 mm çaplı küçük veziküller (içi su dolu kabarcıklar) ve papüller (kabartılar) gelişir. Bu zehirlerde histamin, serotonin ve proteazlar gibi maddeler bulunur. Bu maddelerin deriyle teması, temas alanında ürtikeryal döküntülere neden olur. Deride gelişen bu reaksiyonlara "Tırtıl Dermatit" denir.

Kelebek, Güve ve Tırtılların Neden Olduğu Reaksiyonlar

Bu canlıların neden olduğu reaksiyonlar, türlerine göre farklılık gösterir:

• Lokal Yanma Reaksiyonları: Özellikle Saturniidae, Megalopygidae ve Limacodidae familyasındaki tırtıllar, temasla birlikte ciltte yanma hissine neden olur.

• Papüler Ürtiker ve Dermatit: Kürklü ve kıllı tırtıllar bu tür reaksiyonlara yol açar.

• Ürtikeryal Döküntü, Anjiyoödem ve Anafilaksi: Özellikle Thaumetopoea ailesine ait türler, Türkiye'deki çam ve meşe ağaçlarında sıkça bulunur ve Nisan ile Temmuz ayları arasında reaksiyonlara neden olur.

• Gözde Nodüler Konjonktivit: Bazı tırtıl türleri, gözde iltihaplanma ve nodüler konjonktivit gibi reaksiyonlara sebep olur.

• Dermatit ve Eklem Ağrısı: Dendrolimus ve Premolis tırtılları, cilt döküntüleri ve eklem ağrılarıyla seyreden reaksiyonlar yaratabilir.

Ağız Yoluyla Temas ve Diğer Belirtiler

Ağız yoluyla temasa bağlı reaksiyonlar nadirdir ve daha çok çocuklarda görülür. Temas sonrasında çocuklarda ağlama, huzursuzluk ve dudakta şişme gibi belirtiler başlar. Kısa bir süre sonra dilde, dudaklarda yanma, ağrı, ödem ve yutma güçlüğü gelişebilir. Eğer tırtılın tüy veya dikenleri hızla çıkarılırsa, tüm semptomlar 24-48 saat içinde geriler.

Sistemik ve Hemorajik Reaksiyonlar

Bazı türlerle temas sonucunda lokal ağrı, baş ağrısı, solunum sıkıntısı, hipotansiyon (düşük tansiyon) ve hatta bayılma görülebilir.

Hemorajik (Kanama) Döküntüler: Lokal yanma reaksiyonundan sonra cilt altında, akciğerlerde ve beyin dokusunda kanamalar meydana gelebilir. Özellikle Güney Amerika'da bulunan Lonomia tırtılları bu duruma neden olmaktadır.

Genel Tedavi Yaklaşımı

Tırtıl veya güveyle temas sonrasında, öncelikle cilt yüzeyindeki tırtıl forseps (cımbız) gibi bir aletle dikkatlice uzaklaştırılmalıdır. Bu işlem çıplak elle yapılmamalıdır. Ardından, kalan tüyleri temizlemek için yapışkan bant kullanılabilir. Sonrasında, etkilenen bölge bol sabun ve suyla yıkanmalıdır. Giysiler de dikkatlice çıkarılmalı ve yıkanmalıdır.

Tırtıl ve güve reaksiyonları için spesifik bir tedavi yöntemi yoktur. Sadece Güney Amerika'da bulunan Lonomia tırtıllarının neden olduğu hemorajik (kanamalı) reaksiyonlar için geliştirilmiş bir antivenom (panzehir) bulunmaktadır.

• Hafif Reaksiyonlar: Yalnızca yanma hissinin olduğu durumlarda etkilenen bölgeye buz uygulanabilir. Ağrıyı gidermek için parasetamol gibi oral ağrı kesiciler veya lokal anestezik krem/sprey kullanılabilir.

• Ürtiker ve Egzama: Lokal ürtiker (kurdeşen) ve egzematöz reaksiyonlarda topikal steroid kremler ve ağızdan alınan antihistaminikler ile tedavi yapılabilir. Bazı vakalarda ise oral veya enjeksiyon yoluyla kortizon tedavisi gerekebilir.

• Göz Reaksiyonları: Gözde reaksiyon veya nodüler konjonktivit geliştiğinde, göz serum fizyolojik (SF) ile yıkanmalı ve tırtıl tüyleri gözden uzaklaştırılmalıdır. Gelişen nodüller için steroid, antihistaminik tedavisi ve bazen cerrahi müdahale gerekebilir.

Dendrolimiasis antihistaminikler ve ağız yoluyla ağrı kesici ile tedavi edilebilir; cerrahi de gerekebilir.